Festiwal Góry Literatury 2022

Nasz Festiwal powstał w 2015 roku z inicjatywy Olgi Tokarczuk. Pisarka mieszkająca w okolicach Nowej Rudy zainicjowała wyjątkowe wydarzenie literacko-społeczne, którego głównymi celami były i pozostają: aktywizowanie kulturalne i obywatelskie mieszkańców, edukacja kulturalna, diagnozy i dyskusje na temat ekologii, równości praw, tożsamości, wolności słowa, niemieckiego, czeskiego i polskiego dziedzictwa kulturowego, współpracy transgranicznej i zrównoważonego rozwoju regionu poprzez kulturę.

Myśl przewodnią tegorocznego festiwalu początkowo zainspirowała Ursula K. Le Guin. W 1986 roku w tekście The Carrier Bag Theory of Fiction przywołała ona intuicje i koncepcje, wedle których pamięć rozwoju ludzkości kultywowana nieustannie poprzez historię tworzenia i używania narzędzi przemocy – kości, włóczni, siekiery – jest swoistym intelektualnym oszustwem. Zdaniem pisarki fundamentami początków cywilizacji są kosz, torba, siatka, worek – pojemniki, do których zbieramy rzeczy użyteczne, zanosimy je do domu (będącego w tej koncepcji następną, jeszcze większą torbą) i używamy ich sami lub dzielimy się nimi. Poza różnorodnymi wartościami i inspiracjami płynącymi z tej idei możemy w niej dostrzec także zdecydowaną próbę obalenia wciąż dominującej narracji: przeniesienie akcentu mitu założycielskiego ludzkości z Człowieka-Bohatera na Człowieka-Zbieracza. Ten zabieg pozwala też na odczarowanie stereotypu kobiety. Pogardliwy i wciąż aktualny obraz „kobiety z ciężkimi siatkami”, służącej mężczyźnie wojownikowi, zmienia swój charakter. Staje się opowieścią o prawdziwym początku i źródłach człowieczeństwa. Po lekturze Empuzjonu, najnowszej powieści naszej Fundatorki, możemy ten nadal obowiązujący katalog fałszu wzbogacić o wiele innych jeszcze elementów, patriarchalnie degradowanych i pomijanych w historii społecznej.

Dlatego postanowiliśmy, że będą nam w tym roku towarzyszyć dwa motta: słowa ze wspomnianego tekstu Ursuli K. LeGuin: „Wciąż są ziarna do zebrania i jest na nie miejsce w worku gwiazd” oraz cytat z mowy noblowskiej Olgi Tokarczuk: „Kiedy zmienia się opowieść, zmienia się świat” – idea, która stała się dewizą Fundacji Noblistki.

Myśląc o programie, który inspirowałby refleksję nad tak postawionymi problemami, mieliśmy świadomość, że zdecydowanej reakcji wymagają również wydarzenia polityczne i społeczne w Polsce i Europie, wszystkie te niebezpieczne zjawiska dające się opisać pojęciami, które nie powinny już występować w słowniku współczesnego Europejczyka: rasizm, nacjonalizm, ksenofobia, nietolerancja, łamanie praw podstawowych. Pomyśleliśmy zatem, że znajdziemy miejsce na debaty o praworządności i wolności słowa, podyskutujemy o różnorakich modelach protestu, zbierzemy opowieści mieszkańców, będziemy projektować przyszłość i diagnozować zagrożenia oraz definiować zmiany, zastanowimy się także nad pojęciem tożsamości. Wrócimy na przykładzie krajów Beneluksu do idei, która ufundowała wartości Unii Europejskiej, porozmawiamy o współżyjących ze sobą wieloetniczności i wielojęzyczności. Odniesiemy się do bieżących wydarzeń, które wymknęły się już spod kontroli – przede wszystkim do kryzysu na granicy polsko-białoruskiej i problemów uchodźczych w ogóle. Spróbujemy wzmocnić tożsamość europejską mieszkańców regionu i Polski.

I kiedy już wydawało się, że idee tegorocznego festiwalu zaczynają się ucieleśniać w propozycjach programowych, wybuchła wojna. Agresja Rosji przeciwko Ukrainie, która ma na celu unicestwienie wolnego państwa, naszego sąsiada, wymusiła zmianę optyki. Z oczywistych powodów zarezerwowaliśmy dla twórczyń ukraińskich i ukraińskiej literatury szczególne miejsce w czasie Festiwalu. Uważamy, że czas poświęcony kulturze i historii Ukrainy będzie też czasem refleksji nad Europą i jej przyszłością.

Mimo wielu tragicznych wstrząsów, które stały się udziałem świata w ostatnim roku, wciąż – a może właśnie jeszcze bardziej – chcielibyśmy, aby Festiwal stał się tym naszym wielkim wymarzonym koszem. Dzięki autorkom i autorom, artystkom i artystom, naukowczyniom i naukowcom zbierzemy w nim ziarna wielu niezwykle ważnych idei i podzielimy się nimi z uczestnikami. Liczymy też na to, że publiczność festiwalowa nie tylko skorzysta z tego, co przygotowaliśmy, i zabierze ze sobą to, co wyda się jej przydatne, ale sama również wrzuci nowe ziarna do naszego koszyka. A one będą zmieniać świat na lepszy. Solidarniejszy, równiejszy, sprawiedliwszy.

Po siedmiu edycjach Festiwalu możemy powiedzieć, że dzięki Górom Literatury udało się wywołać unikatowe w skali ogólnopolskiej zainteresowanie i masowy udział zarówno publiczności lokalnej, jak i osób przyjeżdżających z całej Polski lub oglądających festiwalowe relacje w Internecie. Mamy nadzieję, że tegoroczna edycja wzmocni u naszych odbiorców postawy wolnościowe, proeuropejskie, proekologiczne i prorównościowe, zwiększy ich kompetencje kulturalne, obywatelskie oraz artystyczne. I że będzie walczyć z każdym rodzajem marginalizacji i wykluczenia społecznego.

Postaramy się zachować równowagę pomiędzy dyskusją o problemach globalnych i lokalnością. To właśnie dzięki tej równowadze Festiwal Góry Literatury stał się tak szczególnym przedsięwzięciem na mapie festiwali literackich w Polsce.

We współpracy z kilkudziesięcioma partnerami zaplanowaliśmy niemal 100 wydarzeń. Odwiedzą nas między innymi: Minister Spraw Zagranicznych i Europejskich Luksemburga Jean Asselborn, Kateryna Babkina, Adam Bodnar, Jacek Dukaj, Richard Flanagan, Agnieszka Graff, Manuela Gretkowska, Michał Heller, Agnieszka Holland, Zbigniew Hołdys, Tanja Malarczuk, Saksońska Minister ds. Sprawiedliwości, Europy, Demokracji i Równego Traktowania Katja Meier, Krzysztof Meissner, Marieke Lucas Rijneveld, Michał Rusinek, Agnieszka Szpila, Magdalena Środa, Donald Tusk, Frank Westerman, Oksana Zabużko, Jakub Żulczyk, Olga Tokarczuk i jej nowa powieść Empuzjon oraz ponad 100 innych gości.

Zagrają: Dagadana, Zofia Hanna i Mathias Coppens, MyLudove, Natalia Przybysz, Hania Rani, Raz Dwa Trzy, Sutari, The Plastic People of the Universe.

Do zobaczenia na Festiwalu Góry Literatury!

Zespół Fundacji Olgi Tokarczuk

Zachęcamy do odwiedzenia strony dedykowanej Festiwalowi – Festiwal Góry Literatury 2022 oraz do wczytania się w program.