Literra w Ostrawie: seminarium translatorskie i spotkanie autorskie

Czesko-polskie seminarium translatorskie na Uniwersytecie Ostrawskim

22 listopada 2024 roku na Uniwersytecie Ostrawskim miało miejsce wyjątkowe wydarzenie – seminarium translatorskie dla polonistów, polonistek i przyszłych twórców i twórczyń przekładów literackich. Wydarzenie odbyło się w ramach projektu „Kultura bez granic” i miało na celu zgłębianie sztuki przekładu literackiego w dialogu między osobą autorską a osobą tłumaczącą. Seminarium zorganizowane zostało z myślą o pogłębianiu wiedzy na temat polskiej literatury, uwrażliwianiu lingwistycznemu oraz budowaniu pomostu między polskim a czeskim światem literackim.

Seminarium poprowadziły trzy poetki – Urszula Honek, Zofia Bałdyga i Marie Iliašenko. Na przestrzeni lat pomiędzy poetkami zachodziły ciekawe zjawiska – wiersze Urszuli Honek na język czeski przełożyła Marie Iliašenko, natomiast wiersze Marie Iliašenko na język polski przekłada Zofia Bałdyga, zaś poezję Zofii na język czeski tłumaczy Marie. To niezwykła sytuacja lingwistyczna, szczególnie dlatego, że Zofia Bałdyga i Marie Iliašenko są poliglotkami – obie znają zarówno polski, jak i czeski (i jeszcze inne języki, wśród których wymienić można angielski, ukraiński i nie tylko). Zarówno dla Zofii, jak i dla Marie język jest i narzędziem twórczości, i kluczem do odkrywania innych kultur.

Zofia Bałdyga, urodzona w Warszawie, jest znana ze swojej oszczędnej, ale silnie wyrazistej poezji. Jej wiersze, jak „Passe-partout” czy „Klimat kontynentalny”, oddają napięcia i niepokoje współczesnego świata, które są często stonowane, ale jednocześnie pełne emocji. Marie Iliašenko, czeska poetka i tłumaczka urodzona w Kijowie, ma w swoim pisarskim portfolio dwa tomiki wierszy oraz eseje poświęcone tożsamości środkowoeuropejskiej. Jej twórczość wyznacza poczucie czasu, wspomnienia i majaczące krajobrazy, które mają na celu uchwycenie ulotnych chwil i emocji. Marie jest również autorką przekładów poezji współczesnej z języka polskiego i ukraińskiego. Urszula Honek jest polską poetką i laureatką wielu nagród literackich – jej zbiór opowiadań „Białe noce” zdobył nominację do Bookera, w Polsce uhonorowano ją m.in. Nagrodą Conrada i Nagrodą Fundacji im. Kościelskich. W Czechach otrzymała nagrodę publiczności im. Václava Buriana. Stworzyła cztery tomiki poetyckie.

Seminarium translatorskie miało na celu nie tylko naukę technicznych aspektów przekładu, ale również zrozumienie, jak różnice językowe i kulturowe wpływają na interpretację i odbiór dzieła literackiego. Studenci uczestniczący w warsztatach pracowali nad jednym z wierszy Urszuli Honek: każdy miał okazję przeczytać własny przekład i wspólnie analizować, co można poprawić i jak najlepiej oddać poetyckie niuanse w języku czeskim. Wspólnie z prowadzącymi omawiali aspekty techniczne oraz artystyczne, co pozwoliło na głębsze zrozumienie procesu translatorskiego jako dynamicznego dialogu pomiędzy twórcą a tłumaczem. To była także okazja do zadawania pytań i wymiany myśli, które mogą okazać się kluczowe dla przyszłych twórców przekładów literackich.

Projekt „Kultura bez granic”. Literatura jako przestrzeń dialogu

Seminarium translatorskie w Ostrawie było częścią projektu „Kultura bez granic”, który ma na celu promowanie dialogu międzykulturowego poprzez literaturę. Literatura, jako istotny przejaw kultury, jest jednocześnie dialogiczna i autorefleksyjna, wymagająca od tłumaczy nie tylko zaawansowanych kompetencji językowo-kulturowych, ale także wrażliwości artystycznej i rygorystycznego przestrzegania zasad translacyjnych. Przekład literacki to skomplikowany proces, który nie kończy się na dosłownym przetłumaczeniu tekstu, ale na uchwyceniu ducha oryginału i dostosowaniu go do nowych warunków kulturowych.

Dzięki seminarium uczestnicy mogli zgłębić sztukę przekładu, a także dowiedzieć się, jakie działania podejmują tłumaczki i tłumacze, by popularyzować dzieła literackie i torować drogę autorom w nowym ekosystemie wydawniczo-czytelniczym. To było spotkanie, które z pewnością wzbogaciło wiedzę zarówno studentów, jak i zaproszonych gości o niuansach rzemiosła przekładowego i złożoności współpracy między autorem a tłumaczem. Przyszli twórcy przekładów mogli usłyszeć o procesie twórczym „od kuchni” i zrozumieć, jak wygląda praca nad każdym wersetem, jak drobne decyzje językowe mogą wpływać na ostateczny kształt dzieła literackiego.

Spotkanie autorskie w Klubie Fiducia

Wieczorem tego samego dnia o godzinie 18.00 spotkaliśmy się w klimatycznym Klubie Fiducia. Urszula Honek, Zofia Bałdyga oraz Marie Iliašenko zasiadły razem, by porozmawiać o swojej twórczości, sztuce przekładu i wyzwaniach, które niesie życie artystki. W porównaniu do warsztatów translatorskich, to wydarzenie było otwarte dla czeskiej publiczności. Rozmowę moderował Roman Polách.

Urszula Honek, autorka m.in. tomików „Białe noce” i „Poltergeist”, zgłębia w swoich utworach tematykę żałoby, strachu i przemijania. Jej poezja to głęboko osobiste refleksje nad życiem, miłością i śmiercią, które przemawiają do czytelników w sposób, który trudno zignorować. W najnowszym tomiku „Poltergeist” Honek mierzy się z żałobą po bliskiej jej osobie, otwierając na inne, głębsze stany i uczucia. To poezja melancholii, ale i siły przetrwania, pełna światła i cienia, obecności i nieobecności.

Marie Iliašenko przeczytała wiersze m.in. ze swojego debiutanckiego tomiku „Osip podąża na południe”, który ukazał się zarówno po polsku, jak i po czesku. Iliašenko snuje w wierszach obraz podróży pełnej wspomnień i spotkań z krajobrazami. Jej poezja to pochwała otwartych przestrzeni, przejść między miejscami i czasami, gdzie czasami próbuje uchwycić niemożliwe do opisania chwile ulotności i melancholii. Iliašenko, nominowana do Nagrody Václava Buriana, wyznacza nowe szlaki w czeskiej poezji, zbliżając ją do polskich czytelników poprzez swoje przekłady i twórczość oryginalną.

Zofia Bałdyga, znana ze swojej zdyscyplinowanej, minimalistycznej formy wyrazu, często korzysta z prostych słów i krótkich wersów, które wzmacniają napięcie i atmosferę niepokoju obecne w jej utworach. Jej książki, takie jak „Passe-partout” czy „Klimat kontynentalny”, są pełne subtelnych obserwacji na temat życia, miłości i natury, które skłaniają czytelnika do refleksji. Bałdyga często sięga do poezji współczesnej Czech i Słowacji, tłumacząc utwory, które wyraźnie wskazują na jej zainteresowanie.

Spotkanie autorskie w Klubie Fiducia było okazją do zgłębienia tych różnorodnych perspektyw oraz do stworzenia przestrzeni do twórczej wymiany myśli. Publiczność mogła usłyszeć, jak poetki pracują nad swoimi wierszami, jakie mają inspiracje i jak radzą sobie z wyzwaniami, jakie niesie ze sobą tłumaczenie literatury. To była wyjątkowa szansa na poznanie ich twórczości oraz spojrzenie na poezję z różnych stron, zarówno jako autora, jak i tłumacza.

Biogramy autorek

Urszula Honek (ur. 1987) za swój debiut prozatorski, zbiór opowiadań „Białe noce”, który w przekładzie Kate Webster został w tym roku nominowany do Międzynarodowej Nagrody Bookera, otrzymała w Polsce Nagrodę Conrada, Nagrodę Fundacji im. Kościelskich oraz nominację do Paszportu „Polityki”. Jest również laureatką Nagrody im. Adama Włodka. Pisarskie portfolio Honek uzupełniają książki poetyckie: „Sporysz” (2015), „Pod wezwaniem” (2018) i „Zimowanie” (2021) oraz “Poltergeist” (2024). W 2024 r. Urszula Honek została także laureatką prestiżowej nagrody publiczności czeskiej Nagrody Václava Buriana.

Marie Iljašenko (1983) to czeska poetka, pisarka i tłumaczka. Urodziła się w Kijowie w rodzinie o ukraińsko-czesko-polskim pochodzeniu. Do tej pory opublikowała dwa zbiory wierszy, a za swoje teksty była nominowana do kilku nagród, m.in. Drezdeńskiej Nagrody Lirycznej i Nagrody Václava Buriana. W zeszłym roku otrzymała Nagrodę Toma Stopparda za esej „Jestem wszędzie”, poświęcony tożsamości środkowoeuropejskiej. Tłumaczy poezję współczesną z języka polskiego i ukraińskiego.

Zofia Bałdyga (ur. 1987) jest poetką i tłumaczką najnowszej poezji czeskiej i słowackiej. Autorka książek poetyckich Passe-partout (Warszawa 2005), Współgłoski (Nowa Ruda 2010), Kto kupi tak małe kraje (Warszawa 2017) oraz Klimat kontynentalny (Poznań 2021), antologii poezji kobiet Sąsiadki. 10 poetek czeskich (2020) oraz Sąsiadki. 10 poetek słowackich (2022). Za działalność translatorską uhonorowana Nagrodą „Literatury na Świecie” w kategorii „Młoda twarz” (2021). W 2024 r. za swój debiut poetycki w języku czeskim Poslední cestopisy Bałdyga była nominowana w kategorii poezja do czeskiej nagrody literackiej Magnesia Litera.