Apel Olgi Tokarczuk do ludzi literatury w sprawie Ukrainy

Dzisiaj, podczas 91. Międzynarodowego Kongresu PEN w Krakowie, którego hasłem przewodnim jest „Siła Wolnego Słowa”, Olga Tokarczuk wygłosiła apel do ludzi literatury w sprawie Ukrainy. Jego tekst zamieszczamy poniżej.

Kraków, 3 września 2025

Apel do ludzi literatury w sprawie Ukrainy

Trwa wojna w Ukrainie. Wbrew temu, co mogłoby się wydawać, tamtejszy rynek książki odradza się i powrócił już do poziomu przedwojennego. Przypuszczamy, że niedługo go przerośnie, udowadniając szczególną społeczną rolę czytelnictwa w czasach wojny, kryzysu, niepewności i lęku. Sytuacja w Ukrainie potwierdza, że obcowanie z literaturą w czasach nienormalnych jest się dla wielu ludzi istotną potrzebą.

Intymne, osobiste spotkanie z aktem twórczym drugiego człowieka, udowadnia swoją wagę właśnie w momentach przełomowych, kiedy nie oglądamy się już na spory i nie potrzebujemy nieustannego porównywania czy wartościowania, które towarzyszą życiu literackiemu krajów sytych i bezpiecznych. W sytuacji wojennej, ekstremalnej, literatura wraca do swoich fundamentów, staje się na powrót wyrafinowanym, głębokim sposobem komunikacji zarówno z innymi, jak i z całą kulturą. Zaspakaja potrzebę przynależności do świata, niesie poczucie sensu i ugruntowuje nas w życiu. I na koniec pozwala oderwać się od traumatycznych przeżyć i wszechobecnego lęku.

By życie literackie mogło się normalnie rozwijać, konieczne są spotkania wokół książek. Zgodnie z zasadą, którą wyznajemy, że każde wydarzenie literackie to nie tylko spotkanie autora lub autorki ze swoimi czytelniczkami i czytelnikami, ale także spotkanie publiczności z samą sobą. Tworzy się wtedy wyjątkowa wspólnota. W Ukrainie udział w wydarzeniach literackich jest znowu podobnie jak przed wojną tłumny i chyba nawet bardziej zaangażowany. Niestety z oczywistych powodów liczba pisarzy i pisarek zagranicznych odwiedzających Ukrainę dramatycznie spadła. Wiemy od naszych ukraińskich przyjaciół – autorów i autorek, czytelniczek i czytelników, animatorów życia kulturalnego – że ten brak dramatycznie im doskwiera. Każda wizyta pisarek i pisarzy z zagranicy jest szczególnie doceniana i fetowana. Jest elementem walki o normalność, dowodem na solidarność i wsparcie, może stać się skuteczną bronią przeciw propagandzie, kłamstwom, próbie wykorzenienia kultury przez rosyjskiego agresora.

Apelujemy do autorów i autorek, agentów i agentek literackich, wydawców i wydawczyń z całego świata – zaplanujcie spotkania autorskie w Ukrainie. Waga i odwaga takiej obecności, osobista rozmowa z czytelnikami i czytelniczkami, unaocznienie chęci wsparcia, słowa, które wypowiecie na miejscu, teksty, które głośno przeczytacie – mogą mieć znacznie większe znaczenie niż ważne oczywiście, ale tylko i wyłącznie emblematyczne wsparcie, które wysyłamy z zewnątrz. Może się również stać czymś przełomowym dla waszego stosunku do tego, co dzieje się w kraju, w którym codziennie giną ludzie, w kraju, w którym nie milkną syreny alarmowe. Prosimy was, byście osobiście poznali ludzi, którzy zagłuszają te syreny lekturą waszych książek.

Do zobaczenia w Ukrainie!

Olga Tokarczuk i członkowie Fundacji Olgi Tokarczuk.

[ENG]

Today, during the PEN International’s 91st Congress in Kraków, whose theme is „Feedom of Words. Words of the Free”, Olga Tokarczuk made an appeal to the literary community regarding Ukraine. We are posting it below.

Urgent appeal to the literary community concerning Ukraine

A war is raging in Ukraine. And yet, against all expectations, its book market is thriving again, already back to prewar levels. In fact, we think it is about to surpass them, thus proving the social role of reading in times of war, crisis, uncertainty, and fear. The situation in Ukraine makes it plain that for many people reading literature is a vital need in abnormal times.

An intimate and personal encounter with another person’s creative act shows its worth precisely at critical movements, when disputes no longer matter and we don’t feel the constant urge to compare or evaluate that accompany literary life in countries where people are safe and well-fed. In extreme conditions amidst the turmoil of war, literature returns to its foundations, becoming once again a refined and profound means of communication – both with others and with culture as a whole. It creates a sense of belonging to the world, makes life meaningful and grounded. And finally, it offers a respite from traumatic experiences and the all-pervading fear.

For literary life to develop normally people need to gather around books. According to the principle we uphold, every literary meeting is more than just an encounter between the author and the readers; it is where the audience members meet each other. This creates an extraordinary community. In Ukraine, just like in pre-war times, there are crowds of people attending literary events, and they are perhaps even more engaged. Unfortunately, the number of international writers visiting Ukraine has dropped dramatically, for obvious reasons. Our Ukrainian friends – authors, readers, and cultural organisers – tell us that they find this absence painful. Every visit by a foreign writer is particularly treasured and celebrated. It is part of the struggle to return to normality, and evidence of solidarity and support; it can become an effective weapon against propaganda, lies, and the russian aggressor’s attempts to uproot culture.

We appeal for authors, literary agents, and publishers from all around the world to plan their meetings in Ukraine. The importance and the courage of you being there in person, having face-to-face conversations with readers, showing your support, the words you speak there, and the passages you read out loud may matter far more than – the obviously important, yet only symbolic – support from abroad. It can also be a turning point in terms of how you feel about what is happening in the country, where no day goes by without people being killed and the air-raid sirens never fall silent. We kindly ask you to visit and meet the people who block out those air-raid sirens by reading your books.

See you in Ukraine!

Olga Tokarczuk and the members of the Olga Tokarczuk Foundation.