Goście festiwalu

Olga Tokarczuk

Agnieszka Holland

Matylda Damięcka

Helena Englert

Marek Kondrat

Andrzej Seweryn

Maciej Stuhr

Joanna Bator

Adania Shibli

Petra Dvořáková

Radka Denemarková

Anna Beata Háblová

Yakov Z. Mayer

Ari Forman

Vito Bambino

Fisz Emade Tworzywo

Aleksandra Popławska

Kortez

L.U.C. & Rebel Babel Ensemble

Katarzyna Groniec

Lech Janerka

Pablopavo i Ludziki

Hurt

Skalpel

Ørganek

Wojciech Bonowicz

Wojciech Chmielarz

Jacek Dehnel

Sylwia Chutnik

Wioletta Grzegorzewska

Urszula Honek

Joanna Kuciel-Frydryszak

Joanna Mueller

Michał Rusinek

Jerzy Bralczyk, Karolina Oponowicz, Paweł Goźliński

Agnieszka Taborska

Krzysztof Varga

Jakub Żulczyk

Edwin Bendyk

Barbara Sadurska

Anna Wanik

Stewunia (Dominika Olejnik)

Karolina Kuszlewicz

Magdalena Środa

Kacper Potępski

Michał Książek

Lena Bielska

Paweł Chyc

Bekriah Mawasi

Karol Maliszewski

Szymon Piotr Malinowski

Bartłomiej Jakubowski

Lucyna Piwowarska-Dmytrów

Miłka O. Malzahn

Wojciech Grzesiak

Zbigniew Kruszyński

Anna Sawko von Massow

Katarzyna Kolenda-Zaleska

Dominika Kawalerowicz

Aleksandra Szymańska

Michał Derencz

Urszula Glensk

Grzegorz Kasdepke

Anda Rottenberg

Katarzyna Kasia

Michał Nogaś

Olga Wróbel

Jarosław Kuisz

Adam Bodnar

Renata Przemyk

Sylwia Gregorczyk-Abram

Justyna Dąbrowska

Andrzej Titkow

Małgorzata Lebda

Rafał Siderski

Agata Romaniuk

Sylwia Spurek

Marta Strzelecka

Rafał Księżyk

Ewa Bińczyk

Nina Kuta

Karolina Gierdal

Andrzej Leder

Halina Radacz

Joanna Dukiewicz

Paweł Sołtys

Dominika Kaszuba

Bartek Sabela

Aleksandra Majak

Leszek Kolankiewicz

Tomasz Stawiszyński

Piotr Augustyniak

Renata Kim

Piotr Jacoń

Maciek Bielawski

Marta Szumna-Mitek

Bartłomiej Zdunek

Mateusz Żaboklicki

Bartłomiej Majzel

Marcin Kurek

Mariusz Grzebalski

Ewelina Adamik

Sylwia Jaworska

Grażyna Wojcieszko

Stanisław Kalina Jaglarz

Barbara Nowacka

Anna Augustynowicz 

Lu Olszewski

Sabina Jakubowska

Jakub Wątor

Janek Strojny

Waldek Mazur

Aleksander Kaczorowski

Agnieszka Wolny-Hamkało

Piotr Jakub Fereński

Piotr Tarczyński

Maciej Hen

Maja Gajewska

Jaga Hupało

Agnieszka Brzezińska

Anna Maria Kramm

Andrzej Rafałowicz

Anna Bujak

Basia Trzybulska

Daniel Mikulski

Klaudia Magierowska

Dominik Jan Gralak

Patrycja Mikołajczak

Sylwia Mucha

Paweł Konikiewicz

Martha Mulawa

Wiaczesław Łewycki

Sonia Ruciak

Wojciech Siudmak

Ryszard Bilan

Paweł Domański

Janusz Gilewicz

Krzysztof Andrzej Wałaszek

Tatiana Tokarczuk

Marek Sienkiewicz

Tomek Sikora

Artur Wolski

Robert Hojda

Kinga Dagmara Siedlak

Danuta Przywara

Igor Tuleya

Hanna Machińska

Sandra Żuk-Grzejszczyk i Robert Grzejszczyk

Sandra Żuk-Grzejszczyk i Robert Grzejszczyk

Klara Nadolska

Magdalena Bartosiewicz

Aleksandra Pawlicka

Olga Tokarczuk

(ur. 1962)

– wybitna pisarka, eseistka, poetka i autorka scenariuszy, laureatka Nagrody Nobla w dziedzinie literatury „za wyobraźnię narracyjną, która w połączeniu z encyklopedyczną pasją reprezentuje przekraczanie granic jako formę życia”. Najnowszymi książkami Olgi są Empuzjon (2022) oraz Pan Wyrazisty (2023), powieść graficzna stworzona razem z Joanną Concejo.

fot. Karpati & Zarewicz ZAiKS

Agnieszka Holland

(ur. 1948 w Warszawie)

– ukończyła praską uczelnię filmową FAMU w 1971 roku. Swoją karierę filmową rozpoczęła współpracą z Krzysztofem Zanussim oraz ze swoim mentorem Andrzejem Wajdą. Jako reżyser zadebiutowała filmem telewizyjnym „Wieczór u Abdona” (1975). Jej pierwszy film kinowy to „Aktorzy prowincjonalni” (1978), jeden ze sztandarowych filmów tzw. „kina moralnego niepokoju”, nagrodzony w Cannes nagrodą FIPRESCI w 1980 roku. W 1981, po wprowadzeniu w Polsce stanu wojennego, wyemigrowała do Francji.

Zrealizowała wiele filmów w koprodukcjach międzynarodowych: wśród nich „Europa, Europa” (1990), wyróżniony nominacją do Oskara za najlepszy scenariusz. Nominacje do Oskara otrzymała również w 1985 i 2012 – obie w kategorii najlepszego filmu nieanglojęzycznego – za filmy „Gorzkie żniwa” oraz „W ciemności”. Ze swoim przyjacielem, Krzysztofem Kieślowskim, współpracowała nad scenariuszem jego trylogii „Trzy kolory”.

Inne jej filmy to między innymi „Gorączka” (1980), „Kobieta samotna” (1981), „Zabić księdza” (1988), „Olivier, Olivier” (1991), „Tajemniczy ogród” (1993), „Całkowite zaćmienie” (1995), „Plac Waszyngtona” (1997), „Trzeci cud” (1999), „Strzał w serce” (2001), „Julia wraca do domu” (2002), „Kopia mistrza” (2005), „Pokot” (2017), „Gareth Jones” (2019).

Formatowała i realizowała poszczególne odcinki kilku znaczących serii telewizyjnych w USA (m.in. „The Wire”, „Treme”, „The Killing”, „House of Cards”).

Wyreżyserowała miniserie: „Gorejący krzew” dla HBO Europe, inspirowaną samobójczą śmiercią Jana Palacha, 21-letniego studenta, który podpalił się w Pradze w ramach protestu przeciw reżimowi komunistycznemu i okupacji Czechosłowacji przez wojska Układu Warszawskiego, a także „Dziecko Rosemary”, realizowane dla amerykańskiego kanału NBC. Jest jedną z reżyserek pierwszego polskiego serialu dla Netflix – „1983”.

Jej ostatni film „Szarlatan”, który miał swoją premierę na 70. Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Berlinie, do polskich kin wszedł jesienią 2020.

fot.: Jacek Poremba / KMBO Films

Matylda Damięcka

Helena Englert

fot. Marek Zimakiewicz

Marek Kondrat

Marek Kondrat – Aktor, reżyser i przedsiębiorca, urodzony w Krakowie, wychowany w Warszawie. Zagrał w ponad 100 filmach, debiutował mając 11 lat u boku Gustawa Holoubka w „Historii żółtej ciżemki”. Uznanie i pierwsze nagrody zdobył dzięki roli Romana Boryczko w „Zaklętych rewirach”. Grał między innymi w filmach Andrzeja Wajdy, Kazimierza Kutza, Janusza Majewskiego, Władysława Pasikowskiego i Marka Koterskiego. Od 1998 roku współpracuje z Bankiem ING. Karierę aktorską zakończył w 2007 Jest współwłaścicielem firmy Kondrat Wina Wybrane, którą prowadzi razem z synem Mikołajem.

Andrzej Seweryn

fot. Szymon Szcześniak

Maciej Stuhr

Maciej Stuhr (ur. 1975) – aktor, reżyser i scenarzysta filmowy i teatralny, felietonista, konferansjer, artysta kabaretowy, psycholog, wykładowca akademicki.

Ukończył Wydział Aktorski krakowskiej PWST. W czasie studiów był współzałożycielem kabaretu „Po żarcie”. Na scenie debiutował jeszcze w okresie studiów, zagrał Raskolnikowa w kameralnej Zbrodni i karze Fiodora Dostojewskiego, zrealizowanej przez Bogdana Cioska w Teatrze Rozrywki w Chorzowie. Współpracował z reżyserem Andrzejem Domalikiem, u którego zagrał w spektaklach opierających się na rosyjskim literackim kanonie. Wystąpił też w spektaklach Piotra Cieślaka, Macieja Wojtyszko, Krzysztofa Warlikowskiego. 

W latach 2004–2008 był aktorem warszawskiego Teatru Dramatycznego. Od 2008 roku jest w zespole Nowego Teatru w Warszawie pod kierownictwem Krzysztofa Warlikowskiego. 

Po raz pierwszy wystąpił przed kamerą w 1988 roku w serialu Dekalog Krzysztofa Kieślowskiego. W 1991 roku zagrał główną rolę dziecięcą w Dzieciach wojny Krzysztofa Rogulskiego. Następnie zagrał m.in. Aleksa w Fuksie Macieja Dutkiewicza, Kubę Brennera w Chłopaki nie płaczą Olafa Lubaszenki (2000) i Kubę w kolejnej komedii Lubaszenki Poranek kojota (2001). Wizerunek młodych, bezpretensjonalnych chłopaków udało mu się przełamać kolejnymi rolami - adepta szkoły policyjnej w kryminalnym serialu "Glina" Władysława Pasikowskiego oraz kamerzysty Mateusza w Weselu filmie Wojciecha Smarzowskiego. Kolejne role filmowe aktora to m.in. Chwastek we Francuskim numerze Roberta Wichrowskiego, Sebastian Tretyn w Testosteronie Tomasza Koneckiego i Andrzeja Saramonowicza i działonowy Sapieżyński w Operacji Dunaj Jacka Głomba (2009). Zagrał również w Winie truskawkowym na podstawie prozy Andrzeja Stasiuka, w wielokrotnie nagradzanym filmie Małgorzaty Szumowskiej 33 sceny z życia (za rolę Piotra otrzymał Nagrodę im. Zbyszka Cybulskiego), w głośnym filmie Władysława Pasikowskiego Pokłosie (nagrodzony Polską Nagrodą Filmową), w nagradzanej Obławie Marcina Kryształowicza, w Drogówce Wojciecha Smarzowskiego i Excentrykach albo po słonecznej stronie ulicy Janusza Majewskiego. W Obywatelu Jerzego Stuhra zagrał razem ze swoim ojcem. Był też gwiazdą popularnych komedii romantycznych w reżyserii Listy do M., Planeta singli. Wystąpił w nagrodzonym Orłami serialu Belfer oraz serialu Szadź. Ostatnio wzbudził uznanie rolą alkoholika w filmie Powrót do tamtych dni (2021) Konrada Aksinowicza oraz prawnika Huberta w Fucking Bornholm Anny Kazejak (2022). 

W Teatrze Telewizji debiutował jako osiemnastolatek. Wystąpił w spektaklach  Roberta Glińskiego, Agnieszki Glińskiej, Janusza Kijowskiego, Witolda Adamka, Marii Zmarz-Koczanowicz, Piotra Tomaszuka. 

Udziela się charytatywnie, angażuje się w sprawy społeczne, m.in. pomoc zwierzętom, kampanię poświęconą edukacji seksualnej, Kampanię Przeciw Homofobii. Został dawcą szpiku kostnego. Wraz z żoną Katarzyną Stuhr-Błażejewską zaangażował się w pomoc uchodźcom ukrywającym się w lasach na granicy polsko-białoruskiej.

Joanna Bator

– laureatka prestiżowych nagród, m.in. Nagrody Literackiej Nike oraz Nagrody im. Hermana Hessego. Autorka bestsellerów tłumaczonych na wiele języków, w tym zekranizowanego „Ciemno, prawie noc” i „Gorzko, gorzko”, które doceniły setki tysięcy czytelników. Wielbicielka japońskiej kultury, podróżniczka mieszkająca w Podkowie Leśnej, w Domu pod Ptakiem Nakręcaczem, w towarzystwie ukochanych psów i kotów.

fot. Maga Hueckel

Adania Shibli

Adania Shibli – palestyńska pisarka urodzona w 1974 roku. Autorka powieści, tekstów scenicznych, opowiadań i esejów, które były publikowane w różnych antologiach, albumach o sztuce i magazynach literackich. Za Drobny szczegół otrzymała nominacje do Międzynarodowego Bookera i National Book Award. Pracowała na Uniwersytecie Nottingham, obecnie wykłada na Uniwersytecie Birzeit w Palestynie.

fot. Hartwig-Klappert

Petra Dvořáková

(ur. 1977) – czeska pisarka, publicystka i scenarzystka. Pracowała jako pielęgniarka. Podczas długiej choroby syna napisała swoją pierwszą książkę, zbiór rozmów na temat wiary pod tytułem Spełnione sny, nagrodzony najważniejszą czeską nagrodą literacką Magnesia Litera. W swoich tekstach zawsze porusza istotne problemy społeczne. W dorobku ma także książki dla dzieci i młodzieży. Najpopularniejsza czeska pisarka w Polsce. Dotychczas ukazały się w Polsce trzy jej powieści: Wrony, Jestem głód oraz Ogród.

fot. Věra Marčíková

Radka Denemarková

– (ur. 1968) czeska pisarka, dziennikarka, autorka dramatów i scenariuszy, tłumaczka. Studiowała germanistykę i bohemistykę na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Karola w Pradze, gdzie w 1997 roku obroniła doktorat z literatury czeskiej. Pracowała naukowo w Instytucie Literatury Czeskiej Czeskiej Akademii Nauk oraz była kierownikiem literackim w praskim teatrze Na zábradlí. Tłumaczy z języka niemieckiego, jest też autorką scenariuszy telewizyjnych filmów dokumentalnych. Jej artykuły publikowane są w uznanych czasopismach literackich (Tvar, Literatura Czeska). Czterokrotna laureatka nagrody Magnesia Litera w kategorii książka roku za powieści Pieniądze od Hitlera (2007) i Hodiny z olova (2019),w kategorii publicystyka za powieść biograficzną Smrt (2009) oraz w kategorii tłumaczenie za przekład powieści Herty Müller Atemschaukel (2011).

Źródło: Lubimy Czytać

fot. Harald Krichel

Anna Beata Háblová

– czeska pisarka, poetka, urbanistka i teoretyczka architektury. Laureatka nagrody Young Architect Award 2010 (nagroda rektora) oraz Young Planning Professionals Award 2012 (nagroda honorowa). Publikowała tomiki poezji Kry (Mox Nox, 2013), Rýhy (Arbor Vitae, 2015), Nevypínejte (Dauphin, 2018) oraz wiersze w kilku czasopismach literackich. W 2017 roku opublikowała książkę non-fiction Města zdí: život a smrt obchodních center, a w 2022 – Směna.

Fot. Tomáš Vodňanský

Yakov Z. Mayer

– izraelski pisarz, historyk, wykładowca akademicki. Dorastał w Jerozolimie, obecnie mieszka w Tel Awiwie. Nechemia (2019, Yediot Sefarim) to jego druga powieść. Książka znalazła się na krótkiej liście tytułów nominowanych do Nagrody Sapira i została uhonorowana Nagrodą Prezesa Rady Ministrów Izraela oraz KKL Goldberg Prize. W badaniach naukowych Mayer koncentruje się na historii książki hebrajskiej.

fot. Eyal-Cohen

Ari Forman

– izraelski reżyser filmowy i scenarzysta, urodził się w 1962 roku w Hajfie, w rodzinie Żydów pochodzących z Polski. Na początku lat osiemdziesiątych służył w armii izraelskiej. Brał udział w wojnie na terenie Libanu. Był członkiem oddziałów otaczających obóz uchodźców podczas masakry w Sabra i Shatila. Wspomnienia z tego okresu stanowią kanwę scenariusza jego głośnego animowanego filmu dokumentalnego Walc z Baszirem. Obraz zrealizowany jest w formie dialogów reżysera z przyjaciółmi, którzy razem z nim brali udział w walkach w Bejrucie. Film zdobył wiele nagród, w tym Złoty Glob oraz nominację do Oscara. Obie w kategorii najlepszy film zagraniczny. Wcześniej kręcił również filmy fabularne.

fot. ELISE TOIDE

Vito Bambino

fot. Hubert Misiaczyk

Fisz Emade Tworzywo

Aleksandra Popławska

ALEKSANDRA POPŁAWSKA aktorka teatralna, filmowa i serialowa, twórczyni spektakli teatralnych jako osoba reżyserska, ambasadorka Fundacji Dziedzictwo Przyrodnicze oraz ambasadorka Międzynarodowej Konferencji Jogi w Poznaniu. Zdobywczyni wielu nagród za role aktorskie i reżyserię. W 2022 roku została laureatką nagrody „Złoty Anioł" za "niepokorność twórcząna festiwalu Tofifest. 

Jest absolwentką szkoły muzycznej I i II stopnia w Zabrzu oraz Wydziału Aktorskiego krakowskiej Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej - filia we Wrocławiu. Debiutowała deskach Teatru Polskiego we Wrocławiu zagrała  min. rolę Warii w „Wiśniowym Sadzie” w reżyserii Pawła Miśkiewicza (jej rola została nagrodzona na 41 Kaliskich Spotkaniach Teatralnych w 2001 r.). We Wrocławiu zagrała także Rachelę w „Weselu” w reż. Mikołaja Grabowskiego i Tanie w „Czwartej Siostrze” w reż. Agnieszki Glińskiej, za którą dostała nagrodę aktorską na zabrzańskim festiwalu „Rzeczywistość Przedstawiona”. W Teatrze Rozmaitosci w Warszawie zagrała role  Agłaji „ Książę Myszkin”, Michelle „Uroczystość” czy Małą Metalową Dziewczynką w  „Między nami dobrze jest”, przedstawieniach w reż. Grzegorza Jarzyny . Za rolę Anne w „Obróbce” w reż. Artura Urbańskiego była nominowana do nagrody Feliks Warszawski. 

W 2001 wygrała Festiwal Piosenki Francuskiej w Lublinie. We Francji ukończyła staż w szkole piosenki  Francisa Cabrela „Voix Du Sud” w Center Entries De La Chanson. Tam poznała kompozytorów i autorów, którzy tworzyli piosenki m.in. dla Patricii Kaas i Enzo. Współpraca zaowocowała 20 piosenkami i recitalem "J'aime la vie". Ma na swoim koncie również kilka ważnych ról w Teatrze Telewizji min. Solange w „Lecie w Nohant”, czy Hele w „Szczęściu Frania”, w reż. Agnieszki Glińskiej.

Kinowym debiutem aktorki była rola w filmie Przemysława Wojcieszka „W dół kolorowym wzgórzem” z 2004 roku. 

W kolejnych latach zagrała min.: w filmie „Zero” w reż. Pawła Borowskiego gdzie stworzyła zapadającą w pamięć kreację żony prezesa ( Robert Więckiewicz ) 

Zagrała Halinę, główną rolę żeńską w koprodukcji polsko - izraelskiej pt. „Mała Australia” w reż. Amiego Drozda. Znalazła się w również w międzynarodowej obsadzie filmu produkcji francusko - arabskiej pt. „L'infiltré” ( Infiltrowani ) w reżyserii Giacomo Battiato w którym zagrała postać Evy, agentki Mosadu u boku Mehdi Dehbi, aktora znanego min. z serialu „Mesjasz”. Kolejne ciekawe role stworzyła w filmach Piotra Dumały pt.„ Ederly” (2015 ) oraz „Fin Del Mundo” (2023 ) W obrazie Pawła Sali „Niewidzialne” z 2017 roku wcieliła się w rolę tajemniczej Marii Miracle. W 2019 roku zagrała w fabularyzowanych scenach współreżyserowanych przez Andrzeja Wajdę, będących częścią dokumentu Jolanty Dylewskiej „Marek Edelman… i była miłość w getcie”. W 2020 roku zagrała biznes-women z niejasną przeszłością Teresę Duksztę w „Wyzwaniu” Macieja Dutkiewicza. W filmie pt. „ Śmierci Zygielbojma” Ryszarda Brylskiego zagrała zmarłą tragicznie w getcie Manię Zygielbojm. Najbardziej popularne jej role którymi trafiła do szerszej publiczności to rola Niny w filmie „Underdog” w reż. Macieja Kawulskiego i rola Justyny „Siekiery” z dwóch części „Kobiet Mafii” w reż. Patryka Vegi. 

 

Znana jest również z najlepszych polskich produkcji serialowych. Wcieliła się w prokurator Igę Dobosz w serialu HBO „Wataha” i — jak powiedziała Annie Tatarskiej w wywiadzie dla Onetu — „Dobosz to najważniejsza postać, jaką zagrałam. Nigdy nie byłam z żadną rolą tak długo — wszystkie serie razem dają prawie 10 lat. Jestem do niej przywiązana. Lubię jej powściągliwość i mrok, cieszę się, że z postaci drugoplanowej wyszła na plan pierwszy i dano jej tak ważny  głos”. Brawurowo zagrała komisarz Agnieszkę Polkowską w trzech częściach serialu „Szadź” ( Player / TVN ) Poruszające role zagrała w serialach produkowanych przez Canal + , Madzię Majorową w serialu „Minuta Ciszy” czy Ewę Ryszkę w „Klangorze”. 

Aleksandra Popławska od 2010 roku realizuje się także jako reżyserka teatralna. Pierwszy spektakl „Kompleks Portnoya” w Teatrze Konsekwentnym w Warszawie który reżyserowała wspólnie z A.Sajnukiem nagrodzono Feliksem warszawskim. Kolejnym był spektakl „Generał” J. Jakubowskiego reżyserowany z Markiem Kalitą w warszawskim Teatrze IMKA — za tę sztukę otrzymała  Nagrodę Główną na 6 Festiwalu Polskich Sztuk Współczesnych R@Port (przewodniczącym był Sławomir Mrożek), a także Nagrody za główną rolę i reżyserię w Ogólnopolskim Konkursie na Wystawienie Polskiej Sztuki Współczesnej. Otrzymała również Nagrodę za „twórczą realizację spektaklu teatralnego” na Festiwalu Teatru Polskiego Radia i Teatru Telewizji Polskiej „Dwa Teatry” za telewizyjną adaptację spektaklu „Generał” Przygotowała adaptacje i wyreżyserowała spektakl pt. „Klara” na podstawie książki Izy Kuny, w Teatrze Powszechnym w Warszawie ) czy spektakl pt. „Coming Out”  autorstwa Jacka Góreckiego w Teatrze Dramatycznym. 

Wyreżyserowała sztukę na podstawie tekstu Doroty Masłowskiej pt. „Dwoje biednych Rumunów mówiących po Polsku” w Teatrze Ludowym w Krakowie, czy „Kimberly Akimbo” w Teatrze Starym w Lublinie ze znakomitą rolą Jadwigi Jankowskiej Cieslak. Na deskach teatru TR WARSZAWA można oglądać polsko-ukraińską produkcję w jej reżyserii pt „Mój sztandar zasikał kotek. Kroniki z Donbasu” na podstawie sztuk Leny Laguszonkowej. 

Jest zaangażowana społecznie uczestniczyła w wielu akcjach m.in.: w Doładuj prawa kobiet o 1% (Centrum Praw Kobiet), Pierwsza doba bez smogu, Make Films Not War przeciwko wojnie w Syrii,  brała udział w akcji społeczno-edukacyjnej Żonkile 2022, wspiera aktywnie „2119” - protest osób  niepełnosprawnosciami i osób opiekuńczych. Jest ambasadorką Fundacji Dziedzictwo Przyrodnicze walczącej o prawa zwierząt i edukującej  społeczeństwo w obszarze ochrony przyrody, oraz ambasadorką Międzynarodowej Konferencji Jogi w Poznaniu.



Kortez

L.U.C. & Rebel Babel Ensemble

Katarzyna Groniec

Laureatka głównej nagrody Festiwalu Młodych Talentów w Poznaniu (1988); debiutowała rolą Anki w musicalu „Metro” w Teatrze Dramatycznym (1991). W 1997 roku na Festiwalu Piosenki Aktorskiej zdobyła Grand Prix, Pierwszą Nagrodę i Nagrodę Dziennikarzy, gdzie zaśpiewała „Zdemaskowanie piosenki” Hemara oraz „Amsterdam” Brela.

W kwietniu 2008 roku Katarzyna Groniec otrzymała dyplom mistrzostwa im. Aleksandra Bardiniego - za wybitne osiągnięcia artystyczne w dziedzinie piosenki aktorskiej.

Wyjątkowa wokalistka i osobowość polskiej sceny. Niekiedy cały teatralny zespół nie jest w stanie dostarczyć tylu emocji i tak umiejętnie przenieść słuchaczy w świat o którym opowiada. A opowiada niezwykle przejmująco i wiarygodnie, dzięki czemu po chwili każdy przenosi się w świat kreowany słowem i melodią. Jej występy to przejmujące spektakle, a widzowie od początku czują realistyczność wszystkich historii. Towarzyszący artystce muzycy w idealny sposób dozują emocje budując niepowtarzalny nastrój.

Ważniejsze spektakle teatralne:

  • Nie opuszczaj mnie… - reż. Janusz Józefowicz
  • Trzy razy Piaf – reż. Artur Barciś
  • Piotruś Pan – reż. Janusz Józefowicz
  • Opera za trzy grosze – reż. Wojciech Kościelniak
  • Cohen – reż. Krzysztof Zaleski
  • Mandarynki i pomarańcze – reż. Wojciech Kościelniak
  • Tango Operita: Szare kwiaty – reż. Roman Kołakowski
  • Bagdad Cafe – reż. Krystyna Janda

Role telewizyjne:

  • Wrota Europy – reż. Jerzy Wójcik
  • Przybysz z Narbony – reż. Laco Adamik
  • Wieczory i poranki – reż. Krzysztof Babicki

fot_Alex-Lua_Kaczkowska

Lech Janerka

Pablopavo i Ludziki

Hurt

Skalpel

Ørganek

Wojciech Bonowicz

(ur. 1967)

– poeta, publicysta, dziennikarz. W 2007 roku za tom „Pełne morze” (2006) otrzymał Nagrodę Literacką Gdynia w kategorii poezji, a tomy „Echa” (2013) i „Druga ręka” (2017) były nominowane do Nagrody im. Wisławy Szymborskiej i Nagrody Nike. Jego wiersze były tłumaczone na angielski, czeski, hiszpański, kataloński, niemiecki, rosyjski, rumuński, słowacki, słoweński i włoski. W ostatnich latach opublikował m.in. zbiór esejów „Dziennik końca świata” (2019), książkę „Tischner. Biografia” (2020) oraz „Wiersze wybrane” (2020). Jest też współautorem tomu rozmów z ks. Michałem Hellerem „Wierzę, żeby rozumieć” (2016, 2021). W bieżącym roku ukazał się nowy tom jego wierszy „Wielkie rzeczy” oraz zbiór mikroopowiadań „Historie na każda godzinę”. Jest stałym felietonistą „Tygodnika Powszechnego” i miesięcznika „Znak” (gdzie prowadzi rubrykę poświęconą poezji). Obecnie pracuje nad biografią Andrzeja Bursy. Mieszka w Krakowie.

fot.: Adam Walanus

Wojciech Chmielarz

(ur. 1984) – autor kryminałów, dziennikarz, laureat Nagrody Wielkiego Kalibru (2015) i Wielkiego Kalibru Czytelników (2019), dziewięciokrotnie nominowany do tej nagrody. Autor cyklu powieści o komisarzu Jakubie Mortce: Podpalacz (2012), Farma lalek (2013), Przejęcie (2014), Osiedle marzeń (2016), Cienie (2018), Długa noc (2022), cyklu gliwickiego: Wampir (2015), Zombie (2017) i Wilkołak (2021), postapokaliptycznej powieści Królowa Głodu (2022) oraz thrillera psychologicznego Żmijowisko (2018), za który otrzymał nagrodę Złotego Pocisku i Grand Prix Warszawskiego Festiwalu Kryminału. Po nim ukazały się kolejne thrillery – Rana (2019), Wyrwa (2020) i Za granicą (2023) oraz powieści sensacyjne: Prosta sprawa (2020), Dług honorowy (2021) i Zwykła przyzwoitość (2023). Trzy jego powieści Żmijowisko, Wyrwa i Prosta sprawa – zostały zekranizowane. Mieszka z rodziną w Warszawie.

Jacek Dehnel

(ur. w 1980 r. w Gdańsku) – poeta, prozaik, tłumacz. Wydał m.in. dziesięć tomów poetyckich, przekłady (Larkin, James, Verdins, Fitzgerald, White, Coetzee), pięć powieści (Lala, Saturn, Matka Makryna, Krivoklat, Ale z naszymi umarłymi) i kilka tomów krótszych próz, a wspólnie z mężem, Piotrem Tarczyńskim – serię kryminałów o profesorowej Szczupaczyńskiej (pod pseudonimem Maryla Szymiczkowa). Laureat m.in. Nagrody Kościelskich (2005) i Paszportu Polityki (2006), był pięciokrotnie nominowany do nagrody Nike, trzykrotnie do Angelusa, raz do Nagrody Szymborskiej. Prowadzi bloga www.tajnydetektyw.blogspot.com i portal z kolekcją starej fotografii www.awers-rewers.pl. Mieszka w Berlinie.

Sylwia Chutnik

(ur. 1979 r. w Warszawie) – doktor nauk humanistycznych. Z wykształcenia kulturoznawczyni, absolwentka Gender Studies na UW. Pisarka, publicystka, działaczka społeczna i promotorka czytelnictwa. Członkini Związku Literatów Polskich i Stowarzyszenia Unia Literacka. Kuratorka festiwali i inicjatyw literackich (Międzynarodowy Festiwal Literacki Apostrof, Kawiarnia Literacka OFF Festival, dyskusje i spotkania autorskie). Była wykładowczynią w Instytucie Kultury Polskiej UW oraz w szkole pisania Maszyna do Pisania. Felietonistka „Polityki”, „Pani”, „Wysokich Obcasów”, „Gazety Stołecznej” i wielu portali internetowych. Współprowadziła programy literackie „Cappuccino z książką” i „Zapomniani – odzyskani” w TVP Kultura oraz „Barłóg literacki”. Jej teksty ukazały się w książkach zbiorowych oraz w wielu katalogach do wystaw sztuki współczesnej i programach teatralnych (między innymi Teatru Wielkiego – Opery Narodowej, Galeria Bunkier Sztuki, Muzeum Nobla w Sztokholmie). Publikuje gościnnie na łamach prasy polskiej i zagranicznej. Jej teksty naukowe znalazły się w ponad 20 opracowaniach i książkach zbiorowych. Stypendystka Homines Urbani 2008, Instytutu Books from Lithuania 2009, Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego 2010, Miasta Stołecznego Warszawy 2010, Instytutu Goethego 2010. Laureatka nagród literackich i społecznych. Zasiada między innymi w Kapitule Nagrody im. Olgi Rok, Kapitule Obywatelskiej Naukowych Nagród „Polityki” oraz w Radzie Funduszu Feministycznego. Wokalistka punkowego zespołu Zimny Maj. Prowadzi podcast Radio Sylwia i Elgiebete TV.

Wioletta Grzegorzewska

Prozaiczka i poetka. Jej zbiór opowiadań Guguły z 2014 roku znalazł się w finale Nagrody Literackiej Nike oraz w finale Nagrody Literackiej Gdynia, a tłumaczenie tej książki (autorstwa Elizy Marciniak) otrzymało nominację do międzynarodowej Nagrody Bookera. Autorka powieści Stancje (W.A.B., 2017), Dodatkowa dusza (2020) oraz Wilcza rzeka (W.A.B., 2021). Mieszka w Wielkiej Brytanii. 

Urszula Honek

(ur. 1987) – autorka tomów poezji Sporysz, Pod wezwaniem, Zimowanie i Poltergeist oraz zbioru opowiadań Białe noce. Publikowała m.in. w „Piśmie”, „Dwutygodniku” i „Tygodniku Powszechnym”. Laureatka Grand Prix Konkursu Poetyckiego im. Rainera Marii Rilkego, Nagrody Krakowa Miasta Literatury UNESCO, Nagrody im. Adama Włodka oraz Nagrody im. Stanisława Barańczaka w ramach Poznańskiej Nagrody Literackiej. Za Białe noce otrzymała Nagrodę im. Kościelskich i Nagrodę Conrada oraz nominacje do Nagrody Bookera, międzynarodowej nagrody Grand Continent 2022, Nagrody Literackiej im. Witolda Gombrowicza i Paszportu „Polityki”.  Pochodzi z Racławic koło Gorlic.

fot. Jacek Taran

Joanna Kuciel-Frydryszak

– dziennikarka, absolwentka polonistyki na Uniwersytecie Wrocławskim. Autorka biografii Słonimski. Heretyk na ambonie, nominowanej w najważniejszych konkursach na Historyczną Książkę Roku (im. K. Moczarskiego i O. Haleckiego), cenionej biografii Kazimiery Iłłakowiczówny Iłła (Marginesy 2017), nominowanej do Nagrody im. Józefa Łukaszewicza, oraz bestsellerowej książki Służące do wszystkiego (Marginesy 2018), która znalazła się na liście dziesięciu najważniejszych tytułów 2018 roku dwumiesięcznika „Książki. Magazyn do Czytania” i dostała nominację do Nagrody Historycznej „Polityki” oraz Nagrody „Newsweeka” im. T. Torańskiej. Jej najnowsza książka - Chłopki. Opowieść o naszych babkach (Marginesy 2023) - wywołała duży rezonans wśród czytelników prowokując do osobistych refleksji na temat historii naszych rodzin.

Joanna Mueller

– ur. 1979 roku w Pile. Poetka, eseistka, redaktorka. Wydała tomy poetyckie: „Somnambóle fantomowe” (2003), „Zagniazdowniki/Gniazdowniki” (2007, nominacja do Nagrody Literackiej Gdynia), „Wylinki” (2010), „intima thule” (2015, nominacje do Nagrody Literackiej m.st. Warszawy i do Wrocławskiej Nagrody Poetyckiej Silesius), „Waruj” (poemiks wraz z Joanną Łańcucką, 2019; nominacja do Silesiusa i Nagrody Szymborskiej), „Hista & her sista”(2021, nominacja do Silesiusa) oraz „trule” (2023), a także dwie książki eseistyczne: „Stratygrafie” (2010, nagroda Warszawska Premiera Literacka) i „Powlekać rosnące” (2013). Pisze również dla dzieci – jest autorką zbioru wierszy „Piraci dobrej roboty” (2017) oraz bajek kamishibai („Szkoła Czi-Tam”, 2015; „Niewidka i Zobaczysko” z J. Łańcucką, 2023) i w formie multimedialnej („Hurra, cyrk!”). W 2023 roku została laureatką Silesiusa za całokształt pracy twórczej. Współredaktorka książek: „Solistki. Antologia poezji kobiet (1989–2009)” (2009) oraz „Warkoczami. Antologia nowej poezji” (2016). Członkini stowarzyszenia Wspólny Pokój. Mieszka w Warszawie.

fot. Anna Rezulak

Michał Rusinek

(ur. 1972 w Krakowie)

– prof. UJ. Urodził się w 1972 roku w Krakowie i nadal tam mieszka. Był sekretarzem Wisławy Szymborskiej, teraz prowadzi jej Fundację. Pracuje na Wydziale Polonistyki UJ, gdzie prowadzi zajęcia z teorii literatury, teorii przekładu i creative writing. Specjalizuje się w retoryce. Bywa tłumaczem z języka angielskiego, zdarza mu się pisywać książki dla dzieci i dorosłych oraz układać wierszyki czy teksty piosenek. Pisuje felietony o książkach i języku. Członek Rady Języka Polskiego PAN i Polskiego PEN Clubu.

fot.: Edyta Dufaj

Jerzy Bralczyk, Karolina Oponowicz, Paweł Goźliński

Jerzy Bralczyk – językoznawca, polonista.

Karolina Oponowicz – redaktorka Wydawnictwa Agora, socjolożka, autorka książek i podcastów.

Paweł Goźliński – redaktor naczelny Wydawnictwa Agora, doktor od romantyzmu, pisarz i nauczyciel pisania.

 

fot. Mateusz Skwarczek / Agencja Wyborcza

Agnieszka Taborska

– jest pisarką i historyczką sztuki. Autorka ponad 20 książek: opowiadań, mistyfikacji literackich, reportaży z podróży, esejów o surrealizmie, baśni dla dzieci. Jej książki tłumaczone były na francuski, angielski, niemiecki, hiszpański, słowacki, japoński i koreański.

fot. Murphy Chang

Krzysztof Varga

(ur. 1968 r.) – pisarz, felietonista, diarysta. Absolwent męskiego liceum katolickiego oraz polonistyki na Uniwersytecie Warszawskim. Autor m.in. powieści Nagrobek z lastryko, Trociny, Masakra, Sonnenberg, zbiorów opowiadań, a także trylogii podróżniczo-eseistycznej o Węgrzech: Gulasz z turula, Czardasz z mangalicą i Langosz w jurcie. Napisał także książkę o Edmundzie Niziurskim, by oddać hołd ulubionemu autorowi swojej młodości, dzięki któremu postanowił kiedyś sam zacząć pisać. Ostatnią jego książką jest Dziennik hipopotama, zapis dwuletnich walk z kulturą i sztuką oraz z życiem i bezsensem życia. Przez ponad ćwierć wieku redaktor i recenzent „Gazety Wyborczej”, a także autor felietonów publikowanych w „Dużym Formacie”. Od końca 2020 roku etatowy felietonista tygodnika „Newsweek Polska”. Obecnie pracuje nad opowieścią podróżniczo-historyczną o Normandii i Bretanii. Mieszka w Warszawie.

fot. Mikołaj Starzyński

Jakub Żulczyk

(ur. 1983 r. w Nidzicy)

– mieszka w Warszawie. Studia dziennikarskie i amerykanistyczne skończył w Krakowie, na UJ. W 2006 zadebiutował powieścią „Zrób mi jakąś krzywdę“, wydaną nakładem Lampy i Iskry Bożej. Ta debiutancka powieść została wznowiona w 2017 roku nakładem wydawnictwa Świat Książki. Miesięcznik Lampa gościł go również jako autora wywiadów, recenzji, esejów. Jest autorem tekstów dla magazynów „Exclusiv“, „Playboy“, wcześniej – „Machina“, a od jesieni 2008 do końca istnienia Dziennika (jesień 2009). Był stałym felietonistą sobotniego wydania Dziennika-Kultura – jego autorska rubryka nosiła tytuł „15 minut sławy“. Rubryka była ponownie publikowana w tygodniku „Wprost”, przez blisko dwa lata.

Latem 2008 roku, jako jedyny reprezentant Polski, Żulczyk wszedł do grupy finalistów corocznego konkursu Young Euro Connect – eseistycznej rywalizacji młodych europejskich pisarzy. Z całą grupą przez dwa tygodnie odbywał spotkania w niemieckich miastach i ośrodkach kultury.

W 2008 roku ukazała się jego druga powieść, „Radio Armageddon“ (Lampa i Iskra Boża, wznowiona przez wydawnictwo Świat Książki w 2015 roku) okrzyknięta „najbrutalniejszą i najuczciwszą polską powieścią młodzieżową“. Autora zaczęto porównywać do Thomasa Pynchona, Dona DeLillo i Williama Gibsona. „Radio Armageddon“ przyniosło Żulczykowi popularność, książkę recenzowano w każdej gazecie codziennej, tygodniku, miesięczniku kulturalnym. „Radio Armageddon“ zdobyło mu nominację do Paszportów „Polityki“ 2008 roku. W 2014 roku spektakl na motywach powieści wystawiał wrocławski Teatr Współczesny.

Jesienią 2010 roku ukazała się trzecia powieść autora, pt. „Instytut“ (wydawnictwo Znak, wznowiona w zmienionej wersji przez Świat Książki w 2016 roku). Powieść została zaadaptowana na scenę Teatru Opole (premiera styczeń 2022 roku) a także ukazała się w wersji anglojęzycznej nakładem Legend Press w 2021 roku.

W latach 2011–2012 ukazała się dwuczęściowa powieść dla młodzieży (young adult) pt. „Zmorojewo” i „Świątynia”, wydana nakładem Naszej Księgarni w wersji książkowej oraz audio-bookowej, a w 2019 wznowiona przez Agora S.A.

Obok powieści, ma na koncie także scenariusze serialu TV „BrzydUla“, dwa sezony serialu pt. „Belfer”, napisanego wraz z Moniką Powalisz według własnego pomysłu, emitowanego przez Canal+ Polska od jesieni 2016 roku. A także serial oryginalny pt. „Warszawianka”, stworzony dla HBO Polska (premiera sezonu I zapowiadana na 2022 rok).

Ponowną nominację do „Paszportów Polityki” przyniosła autorowi powieść sensacyjna pt. „Ślepnąc od świateł” (wydawnictwo Świat Książki, 2014 rok.). Na podstawie tej powieści stacja HBO Europe wyprodukowała serial w reżyserii Krzysztofa Skoniecznego. Premiera miała miejsce jesienią 2018 roku, serial dostępny jest na całym świecie na platformie HBO GO. Powieść ukazała się w wersji angielskiej wiosną 2020, nakładem wydawnictwa Legend Press, Londyn oraz czeskiej, w wydawnictwie Promlutiv.

W kwietniu 2017 roku ukazała się kolejna powieść Żulczyka, pt. „Wzgórze psów”, nakładem wydawnictwa Świat Książki. Powieść ukazała się w wersji rosyjskiej, w listopadzie 2021 roku, nakładem wydawnictwa AST, St Petersburg. Trwają prace dewelopmentowe nad scenariuszem do serialu na podstawie tej powieści, autorami scenariusza są Jakub Żulczyk i reżyser Piotr Domalewski.

W październiku 2019 wydano powieść pt. „Czarne słońce” (Świat Książki), a w styczniu 2021 roku – „Informację zwrotną”. Książka zdobyła tytuł „książki roku 2021” serwisu kulturalnego www.granice.pl oraz zdobyła nominację do Bestsellerów Empiku 2021 roku.

Od 2020 roku, razem z Juliuszem Strachotą, Jakub Żulczyk prowadzi podcast pt. „Co ćpać po odwyku” wyprodukowany przez Storytel Polska, dostępny także na Spotify. Premiera czwartej serii podcastu miała miejsce jesienią 2021 roku; w drugiej połowie 2022 roku odbędzie się premiera piątej, finałowej serii.

fot.: Zuza Żulczyk

Edwin Bendyk

(ur. 1965)

– prezes zarządu Fundacji im. Stefana Batorego. Zawodowo dziennikarz, publicysta i pisarz, publicysta tygodnika „Polityka”, zajmuje się tematyką cywilizacyjną oraz relacjami między nauką i techniką a polityką, gospodarką, kulturą, życiem społecznym. Autor wielu książek, w tym „Zatrutej studni” nominowanej do Nagrody Literackiej Nike w 2003 roku. W 2020 r. wydał „W Polsce, czyli wszędzie. Rzecz o upadku i przyszłości świata”. Kurator programu „Miasto przyszłości/Laboratorium Wrocław” podczas Europejskiej Stolicy Kultury Wrocław 2016. Współorganizator Kongresu Kultury w 2016 r. Wraz z Irkiem Grinem kurator projektu Ex-centrum zainicjowanego przez Olgę Tokarczuk. Wykłada w Collegium Civitas i Graduate School for Social Research Polskiej Akademii Nauk. Członek Polskiego PEN-Clubu. Członek European Council on Foreign Relations. Prowadzi blog „Antymatrix”.

Barbara Sadurska

– pisarka, prawniczka. Autorka opowiadań, dramatów i powieści. Za Mapę (Nisza 2019) i Czarnego hetmana (Nisza 2022) otrzymała kilka prestiżowych nagród. Na Górach Literatury debiutuje powieścią dla młodszych czytelników pt. Srebrny smok (Agora dla dzieci 2023). Przygotowuje kolejną powieść dla dorosłych pt. Balbina (Warstwy, jesień 2023). Mieszka w Krakowie.

fot. Mikołaj Trzaska

Anna Wanik

(1984) – absolwentka filozofii, bohemistka oraz tłumaczka literatury z języka czeskiego. Przełożyła zbiór esejów Tomáša Kulki Sztuka a falsyfikat (wyd. Galeria Miejska, 2014), zbiory opowiadań Marka Šindelki: Zostańcie z nami (wyd. Afera, 2016) i Mapa Anny (wyd. Afera, 2020), eksperymentalną książkę Ladislava Čumby Wittgenstein: wiadomo, że… (wyd. Iskry, 2019), powieść dla młodzieży Transport poza wieczność Františka Tichego (wyd. EMG, 2020) oraz powieść W szafieTerezy Semotamovej (wyd. Książkowe Klimaty, 2022). W tym samym roku ukazała się także powieść Wracz Martina Ryšavego w jej przekładzie (wyd. KEW, 2023). 

fot. Tomasz Woźny

Stewunia (Dominika Olejnik)

Stewunia (ona/jej) - udowadnia, że kuchnia wegańska może być smaczna, dostępna, prosta i ciekawa - czym przeczy powszechnie znanym prawom fizyki. Wykręca niesamowite przetwory, a kuchenne eksperymenty robi dla zaspokojenia ciekawości i kubków smakowych (dokładnie w tej kolejności!). Od kilku lat jest RODowitą Działkarką, a jej względy możecie zaskarbić sobie pytając czym są papryfiutki i cucamelony 😉.

To jak, skisisz się na warsztaty z nią?



Karolina Kuszlewicz

(ur. 1985 r.) – adwokatka i założycielka Kancelarii nad Wisłą, ekofeministka, obrończyni praw zwierząt i przyrody w procesach sądowych, od lat współpracująca z organizacjami pozarządowymi. W 2016 roku doprowadziła do wydania pierwszego w historii wyroku Sądu Najwyższego w sprawie humanitarnej ochrony ryb. Aktualnie zaangażowana jest w sprawy dotyczące m.in. przemocy wobec zwierząt domowych, odstrzału wilków czy naruszania miejsc gawrowania niedźwiedzi. Zajmuje się także ochroną rzek, występując w procesie manipulowania przepływem wody na Wiśle oraz obroną aktywistek i aktywistów antyłowieckich. Autorka publikacji specjalistycznych, w tym książek: Komentarz do ustawy o ochronie zwierząt oraz Prawa zwierząt. Praktyczny przewodnik. Rzeczniczka ds. ochrony zwierząt w Polskim Towarzystwie Etycznym. Wykłada na wydziale Artes Liberales Uniwersytetu Warszawskiego. Współzałożycielka Szkoły Dobrego Prawa. Autorka „koncepcji prawa wrażliwego”, którą opublikowała w książce Zoopolis. W 2017 r. nagrodzona pierwszym miejscem w rankingu „Rising Stars Prawnicy – Liderzy Jutra”. Prowadzi portal edukacyjny o prawach zwierząt i przyrody Kuszlewicz w imieniu. Fascynuje ją zagadnienie głębokiej relacji ze zwierzętami i przyrodą, w tym żałoby międzygatunkowej.

fot. Bart Staszewski

Magdalena Środa

(ur. 1957 w Warszawie)

– profesor Uniwersytetu Warszawskiego, pracuje w Zakładzie Etyki Instytutu Filozofii UW, zajmuje się historią idei etycznych, etyką stosowaną, filozofią polityczną i problematyką kobiecą. Jest autorką wielu książek, m.in.: „Idea godności w historii i etyce” (1993), „Indywidualizm i jego krytycy. Współczesne spory między liberałami, komunitarianami i feministkami na temat podmiotu, wspólnoty i płci” (2003), „Kobiety i władza” (2009), „Etyka dla myślących (2010)”, „O gender i innych potworach” (2014), „Obcy, inny, wykluczony” (2020). Obecnie pracuje nad książką poświęconą moralności życia publicznego.

Kacper Potępski

(on/jego) - twórca internetowy, manager, marketingowiec, a prywatnie narzeczony Stewuni. Na IG opowiada o tranzycji i doświadczeniu transpłciowości (ma prawie 27lat doświadczenia! 😄), o życiu z ADHD, depresją i zaburzeniami lękowymi. Chętnie odpowiada na najtrudniejsze pytania związane z transpłciowością.

Michał Książek

– polski poeta, reportażysta, kulturoznawca, inżynier leśnik i ornitolog.

Publikował w „Polityce”, „Lesie Polskim”, „Twórczości”. Współpracownik kwartalnika „Przekrój”. Nominowany do Nagrody Literackiej Gdynia 2014 w kategorii eseistyka za książkę Jakuck. Słownik miejsca. Laureat Wrocławskiej Nagrody Poetyckiej Silesius 2015 w kategorii debiut roku za Naukę o ptakach. Za ten tom był również nominowany do Nagrody Literackiej Nike 2015 oraz do nagrody w XI Ogólnopolskim Konkursie Literackim „Złoty Środek Poezji” 2015 na najlepszą debiutancka książkę poetycką roku 2014.

Za reportaż Droga 816 nagrodzony Nagrodą Literacką Gdynia 2016 w kategorii esej, Nagrodą Literacką Prezydenta Miasta Białegostoku im. Wiesława Kazaneckiego za najlepszą książkę roku 2015 oraz Nagrodą Magellana 2016. „Droga 816” przyniosła też nominacje do Nagrody im. Ryszarda Kapuścińskiego 2015 za Reportaż Literacki, do Nagrody Literackiej m.st. Warszawy 2016 w kategorii proza, do Nagrody im. Beaty Pawlak w 2016. W 2018 roku książka ukazała się w przekładzie na język niemiecki.

W 2018 Książek został nagrodzony Orfeuszem Mazurskim za tom poezji Północny wschód.

fot. Adam Zbyryt



Lena Bielska

– certyfikowana trenerka samoobrony i asertywności dla kobiet i dziewcząt WenDo, trenerka antydyskryminacyjna, trenerka dramy stosowanej I stopnia. Superwizorka treningu WenDo. Psychoterapeutka Gestalt, która w swojej pracy terapeutycznej i trenerskiej skupia się na wsparciu osób z grupy Post Traumatic Stress Communities. Prezeska Fundacji HerStory, w której współtworzy programy wsparcia i innowacje edukacyjne w zakresie przeciwdziałania przemocy i dyskryminacji. Stypendystka Alfred Landecker Democracy Fellowship, współpracuje z wieloma krajowymi i zagranicznymi organizacjami równościowymi.

Paweł Chyc

Paweł Chyc jest antropologiem kognitywnym. W latach 2014-2019 prowadził długotrwałe badania etnograficzne w boliwijskiej Amazonii wśród ludu Moré (rodzina językowa Chapacura). Na podstawie tych badań przygotowuje swój doktorat w Instytucie Antropologii i Etnologii na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Pracuje na Uniwersytecie w Białymstoku jako członek Zakładu Socjologii Poznawczej. Oprócz standardowych badań etnologicznych w Amazonii (etnohistoria, etnografia) jego głównym zainteresowaniem badawczym jest kwestia społecznych i poznawczych wymiarów animizmu. Jest zwolennikiem interdyscyplinarności w badaniach naukowych oraz popularyzatorem nauki. Prowadzi stronę na Facebooku: Antropolog w Boliwii.

Bekriah Mawasi

Bekriah Mawasi is a Palestinian writer and translator. She explores visual culture, contemporary literature and movement. Her work includes nonfiction essays, short stories, poetry and illustrations. She is an open knowledge enthusiast.

fot. Dan Golan



Karol Maliszewski

(ur. 1960 w Nowej Rudzie)

– poeta, prozaik, krytyk literacki, autor sztuk teatralnych. Założyciel Noworudzkiego Klubu Literackiego „Ogma”. Laureat nagrody im. Marka Jodłowskiego (1994), nagrody im. Barbary Sadowskiej (1997), nagrody im. Ryszarda Milczewskiego-Bruno (1999). Nominowany do Nagrody Literackiej Nike za zbiór krytyk literackich „Rozproszone głosy. Notatki krytyka” (2007). Pracuje w Instytucie Dziennikarstwa i Komunikacji Społecznej Uniwersytetu Wrocławskiego. Karol Maliszewski jest autorem nazwy festiwalu Góry Literatury i jego ojcem-założycielem.

fot.: Joanna Maliszewska

Szymon Piotr Malinowski

– ur. 1957 – fizyk atmosfery, profesor nauk o Ziemi, członek PAN. Od 2016 roku dyrektor Instytutu Geofizyki UW, od 2020 roku przewodniczący zespołu doradczego ds. kryzysu klimatycznego przy Prezesie Polskiej Akademii Nauk.

Bartłomiej Jakubowski

– Dyrektor Parku Narodowego Gór Stołowych. Pochodzi z Kudowy-Zdroju. W wieku 18 lat uzyskał certyfikat przewodnika po Parku Narodowym Gór Stołowych, co czyni go najprawdopodobniej najmłodszym przewodnikiem górskim w Polsce. Po studiach na Wydziale Leśnym Akademii Rolniczej w Poznaniu prowadził własną działalność w zakresie doradztwa przy programach unijnych. Następnie przez 8 lat pełnił funkcję specjalisty ds. administracji i zamówień publicznych oraz sekretarza w Nadleśnictwie Góra Śląska. Od 2017 r. nieprzerwanie związany z Parkiem Narodowym Gór Stołowych, od 2021 r. pełniąc funkcję Dyrektora. Z zamiłowania taternik jaskiniowy, fotograf przyrodniczy, z powołania – członek Ochotniczej Straży Pożarnej, w sercu harcerz i pasjonat gór.

Lucyna Piwowarska-Dmytrów

– kulturoznawczyni (UWr) animatorka kultury (skiba) trenerka zdrowego stylu życia (AWF Katowice), założycielka i prezeska stowarzyszenia STOLOVELASY, producentka wydarzeń, filmów, festiwali; managerka wydziału imprez w Kłodzkim Ośrodku Kultury. W przeszłości aktorka Wrocławskiego Teatru Pantomimy im. Henryka Tomaszewskiego, tancerka-ruchowiec.

Organizuje i prowadzi akcje społeczne, treningi uważności z elementami pracy z ciałem, edukację przez sztukę. Nie zgadza się z polityką wykluczenia społecznego i tyranią. Orbituje. Obserwuje. Bada.

Z festiwalem związana od kilku lat – na początku uczestniczka, w ostatnich latach także organizatorka.

Z prawdziwą przyjemnością wprowadza w formułę festiwalu koncepcję zrównoważonej turystyki. Promuje chodzenie jako najzdrowszą formę aktywności fizycznej, zachęca do zgłębiania wiedzy anatomicznej w kontakcie z naturą jako jednej z najskuteczniejszych technik odpoczynku.

Uczy uważnego patrzenia, słuchania, czucia. Lubi łączyć sztukę z anatomią i z naturą. Właściwie filozofka.

We współpracy z Parkiem Narodowym Gór Stołowych i stowarzyszeniem Stolovelasy stwarza  okazję do spacerowania po nieoczywistych miejscach na terytorium, które osobiście zamieszkuje. Towarzyszą jej eksperci od przyrody, społecznicy, pasjonaci.

Uważa, że otwarcie festiwalu spotkaniem z Joanną Kuciel- Frydryszak i książką „Chłopki - opowieść o naszych babkach” to symboliczny moment zwrotny dla polskiej kultury. Swojej babci – Lucynie, po której ma imię – dziękuje za spódnicę z koca i dziesięciokilometrową drogę do szkoły, którą dzielnie pokonywała. Ta droga zmienia wszystko.

Ciągle idzieMY, bo życie to ruch.

Miłka O. Malzahn

zawodowo zajmuje się szeroko pojętą filozofią, oraz dźwiękiem. Jest dziennikarką, pisze książki z pogranicza gatunków (osiem wydanych, reszta czeka na „swój czas”), tworzy i publikuje też piosenki. Czasem wykłada na uczelniach, czasem prowadzi warsztaty; nieustannie łączy nieoczywiste nauki o myśli ludzkiej z oczywistymi ścieżkami dedukcyjnymi. Tworzy offowy kanał podkastowy „Dziennik Zmian”, w międzyczasie moderuje spotkania z artystami, pisarzami, podróżnikami, a najbardziej regularnie – prowadzi muzyczne programy w Polskim Radiu Białystok, felietonowo zaś współpracuje z internetowym Radiem Danielka, oraz Radiem Klang. Więcej: www.milkamalzahn.pl

Wojciech Grzesiak

– ornitolog, przyrodnik, zarówno na scenie jak i poza nią, autor tekstów, basista i wokalista w Kapeli Bożków, w podstawówce minął się z Jarem Cimrmanem w korytarzu Broumowskiego klasztoru, piewca organizmów roślinnych i zwierzęcych, bakterii, śluzowców oraz innych niezdefiniowanych poprawnie form życia i bytowania.

Zbigniew Kruszyński

(ur. 1957 w Radomiu)

– pisarz, tłumacz, działacz Solidarności, więziony w latach 1982–1984. Po uwolnieniu wyemigrował do Szwecji. Doświadczenia emigracyjne były tematem jego debiutanckiej powieści pt. „Schwedenkräuter” (1995). Trzykrotnie zdobył nominację do Nagrody Literackiej Nike: w 1997 roku za opowiadające o działalności opozycyjnej „Szkice historyczne”, w 2000 roku za zbiór opowiadań „Na lądach i morzach” oraz w 2007 za „Powrót Aleksandra”, opowieść o powrocie emigranta do kraju. Ostatni tytuł przyniósł mu również Nagrodę im. Andrzeja Kijowskiego. W 2015 otrzymał Poznańską Nagrodę Literacką im. Adama Mickiewicza. Jest członkiem Stowarzyszenia Pisarzy Polskich. Wykładał w Studium Literacko-Artystycznym na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie.

fot.: Tomasz Leśniowski

Anna Sawko von Massow

(ur. 1970 we Wrocławiu) – germanistka i literaturoznawczyni, jako studentka była asystentką Karla Dedeciusa. Wieloletnia nauczycielka akademicka i naukowczyni w Instytucie Języka Niemieckiego jako Języka Obcego na uniwersytecie w Heidelbergu odpowiedzialna za zajęcia interdyscyplinarne i interkulturalne w zakresie literatury i kultury niemieckiej dla studentów zagranicznych, ze szczególnym uwzględnieniem tekstów migrantów i uchodźców. Aktualnie wykładowczyni języka niemieckiego. Pracę doktorską poświęciła tekstom niemieckich uchodźców, którzy po roku 1945 opuszczali Wrocław. Zaangażowana w pomoc dla krajów rozwijających się i uchodźców z Ukrainy. Poruszanie się pomiędzy światami, kulturami i językami jest wpisane w jej życiorys.

Katarzyna Kolenda-Zaleska

– urodzona w Krakowie, absolwentka filologii polskiej Uniwersytetu Jagiellońskiego, studiowała także Wiedzę o Teatrze w warszawskiej PWST.

Pracę dziennikarską rozpoczęła w pierwszym niezależnym dzienniku „Czasie Krakowskim”, potem w „Gazecie Krakowskiej”. Od 1993 roku w „Wiadomościach” TVP, gdzie była sprawozdawcą parlamentarnym, obsługiwała najważniejsze wydarzenia polityczne, w tym wszystkie wybory, a także pielgrzymki Jana Pawła II do Polski i  na Ukrainę.

Od 2003 roku w TVN i TVN 24. Jest publicystą i prowadzącą program „Fakty po Faktach”  w TVN 24  oraz reporterką w programie „Fakty”. Obsługuje wydarzenia polityczne, kampanie wyborcze i wybory, oraz wydarzenia w Watykanie -  w tym moment śmierci Papieża, pogrzeb a także obydwa ostatnie konklawe - wybór Papieża Benedykta XVI i Papieża Franciszka.

Zajmuje się też polityką amerykańską – dwukrotnie obsługiwała wybory prezydenckie w Stanach Zjednoczonych.

Publikowała w „Gazecie Wyborczej” i Tygodniku Powszechnym.  Pracowała w Radiu TOK FM.

Autorka trzech książek dotyczących pontyfikatu Jana Pawła II i Benedykta XVI – Pielgrzymka 2002 (2002), Zrozumieć papieża. Rozmowy o encyklikach (2003, 2010), Benedykt XVI – Pielgrzymka do Polski 2006 (2006).  Autorka książki Wygrać wolność – rozmowy Lecha Wałęsy i Leszka Balcerowicza o początkach wolnej Polski.

Autorka czterech  filmów dokumentalnych:1.„Chwilami życie bywa znośnie. Przewrotny portret Wisławy Szymborskiej” - o życiu polskiej laureatki literackiego Nobla. Premiera filmu odbyła się w MoMA w Nowym Jorku. 2. „Strateg- rzecz o Zbigniewie Brzezińskim” – o życiu doradcy do spraw bezpieczeństwa prezydenta Jimmy Cartera i wybitnego amerykańskiego analityka i politologa. Za ten film otrzymała nagrodę Wiktora. 3. „Cud historii” – film zrealizowany w związku z 10 rocznicą wejścia Polski do Unii Europejskiej. 4. Tydzień noblowski Olgi Tokarczuk – reportaż z tygodniowego pobytu Olgi Tokarczuk w Sztokholmie.

Dominika Kawalerowicz

– menadżerka kultury. Od 2021 dyrektorka Wrocławskiego Instytutu Kultury, wcześniej związana m.in. ze Strefą Kultury Wrocław i projektem Europejska Stolica Kultury Wrocław 2016. Absolwentka Kulturoznawstwa Uniwersytetu Wrocławskiego i studiów podyplomowych dla menedżerów kultury „Akademia Liderów Kultury” realizowanych przez Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie oraz Narodowe Centrum Kultury. Pracowała w komitecie organizacyjnym Wrocławskiego Kongresu Kultury, współtworzyła dokumenty strategiczne dla wrocławskiej kultury: „Kultura obecna” i „Diagnoza wrocławskiej kultury 2018-2023”. Członkini nieformalnego ogólnopolskiego think-thanku „Koalicja miast dla kultury”.

Aleksandra Szymańska

– menadżerka kultury, specjalistka w zakresie polityki kulturalnej, socjolożka. Przez kilka lat związana z polskim rynkiem fonograficznym, potem mediowym (m.in. dyrektorka wydawnicza w G+J Gruner+Jahr Polska). Zaangażowana w niezależne projekty kulturalne. Od 2008 roku dyrektorka strategiczna zespołu odpowiedzialnego za projekt Gdańsk i Metropolia – ESK 2016. W latach 2011–2024 dyrektorka samorządowej instytucji Instytut Kultury Miejskiej realizującej projekty społeczno-kulturalne, artystyczne, wydawnicze i badawcze w ramach Obserwatorium Kultury.

fot. Alina Żemojdzin

Michał Derencz

Przeplatam wychowywanie trójki dzieci z pracą zawodową i aktywizmem społecznym i klimatycznym. Zasadę “myślenia globalnego” realizuję z ogólnopolskim ruchem społecznym Rodzice dla Klimatu angażując się m.in. w inicjowanie zmian systemowych na rzecz odchodzenia od spalania paliw kopalnych. Natomiast zasada “działając lokalnie” towarzyszy mi w pracy w stowarzyszeniu Stolovelasy, gdzie wspólnie z grupą przyjaciół działamy na rzecz rozwoju obywatelskiego lokalnej społeczności gminy Radków. 

Urszula Glensk

(ur. 1976 w Tarnowskich Górach)

– literaturoznawczyni, krytyczka literacka, profesorka Uniwersytetu Wrocławskiego. Pracuje w Instytucie Dziennikarstwa i Komunikacji Społecznej. Jurorka Nagrody Literackiej Europy Środkowej „Angelus” (w latach 2019–2021).

Opublikowała prawie 200 artykułów naukowych i publicystycznych oraz pięć książek, m.in. monografię „Historia słabych. Reportaż i życie w Dwudziestoleciu 1918–1939”, za którą dostała Nagrodę Historyczną „Polityki”. Za „wysoko ocenioną” habilitację otrzymała Nagrodę Prezesa Rady Ministrów.

Najnowsza książka, biografia „Hirszfeldowie – zrozumieć krew”, była nominowana do Nagrody Nike, została wyróżniona Nagrodą Młodzieżowych Klubów Historycznych im. Kazimierza Moczarskiego oraz Nagrodą Specjalną Leopoldina.

Stworzyła „Fundację No Border”, aby pomagać uchodźcom na granicy polsko-białoruskiej.

fot. Max Pflegel

Grzegorz Kasdepke

Polski pisarz dla dzieci i młodzieży, autor scenariuszy, dziennikarz.

Ukończył studia na Wydziale Dziennikarstwa i Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego. Były wieloletni redaktor naczelny magazynu dla dzieci „Świerszczyk”. Współpracuje z takimi wydawnictwami, jak: Literatura, Nasza Księgarnia, Egmont, Wydawnictwo Dwie Siostry, Wydawnictwo Literackie, Tamaryn, Agora i Muza.

Jest laureatem wielu nagród. W 2016 nie przyjął od ministra Piotra Glińskiego Brązowego Medalu „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”.

Anda Rottenberg

(ur. 1944) – historyczka i krytyczka sztuki, kuratorka wystaw, pisarka, organizatorka polskiego życia artystycznego. Przez wiele lat prowadziła badania naukowe w Instytucie SztukiPAN (1973-1986), kierowała Narodową Galerią Sztuki Zachęta (1993-2001). Jest współzałożycielką niezależnej Fundacji Egit (1986), Ośrodka Sztuki Współczesnej Fundacji Batorego (1992) i Fundacji Instytut Promocji Sztuki (1998). Ma w swoim dorobku wiele tekstów o sztuce, publikowanych w kilkunastu językach. Była kuratorką licznych wystaw promujących polską sztukę w kraju i za granicą (w tym na biennale w Wenecji i Săo Paulo), a także wystaw problemowych od Niemiec i Rosji po USA i Koreę Południową. Wyjątkowym zainteresowaniem polskiej publiczności cieszyły się jej ekspozycje: Gdzie jest brat twój Abel, 1995, Szare w kolorze 1956–1970 (2000) oraz Warszawa–Moskwa/Moskwa–Warszawa 1900–2000 (2004–2005), a także wystawy międzynarodowe: Obok. Polska-Niemcy. 1000 lat historii w sztuce (Berlin, 2011), Postęp i higiena (Zachęta, Warszawa, 2014), Perspektywa wieku dojrzewania (Muzeum Śląskie, Katowice 2018, OM Museum, Wilno 2021). Autorka powieści Proszę bardzo (2009; 2021), książki Sztuka w Polsce 1945–2005 (2005), zbioru esejów Przeciąg (2009) i Rozrzut (2023) szkiców o artystach polskich Zbliżenia (2020), dzienników: Berlińska depresja (2017) i Lista (2019), książki poświęconej postaci Haralda Szeemanna From Poland with Love (2019; 2021) oraz książki kucharskiej Kuchnia towarzyska i uczuciowa (2022). Prowadzi (z Anną Wacławik-Orpik) cykliczną audycję Andymateria w radiu Tok FM oraz dział kultury w miesięczniku „Vogue”.

Katarzyna Kasia

filozofka, absolwentka Wydziału Filozofii i Socjologii UW, stypendystka Ministerstwa Spraw Zagranicznych Republiki Włoskiej i The Kościuszko Foundation, visiting scholar w Princeton University. Wykładowczyni Wydziału Zarządzania Kulturą Wizualną Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie. Autorka książek Rzemiosło formowania. Luigiego Pareysona estetyka formatywności, Doświadczenie estetyczne i wspólnota spektaklu, tłumaczka tekstów włoskich filozofów (Pareyson, Vattimo, Eugenio Barba i in.). Stała współpracowniczka „Kultury liberalnej”, „Szkła kontaktowego” w TVN24. Prowadzi poranne audycje w Radiu Nowy Świat. W Akademii Sztuk Pięknych prowadzi zajęcia z historii filozofii, estetyki i filozofii kultury z elementami antropologii. Pod jej kierunkiem powstało w tej uczelni kilkadziesiąt znakomitych teoretycznych prac dyplomowych i licencjackich.

Michał Nogaś

— dziennikarz, autor książki „Z niejednej półki. Wywiady”. W latach 2000-2016 związany z radiową Trójką, prowadzący audycje literackie i publicystyczne. Między 2016 a 2024 rokiem pracował w „Gazecie Wyborczej”, publikował także w „Książkach. Magazynie do Czytania” i „Wysokich Obcasach”. Od lutego 2024 ponownie w Trójce, gdzie pełni funkcję zastępcy redaktorki naczelnej i prowadzi autorską audycję „Wszystkie książki świata”, w której rozmawia wyłącznie z zagranicznymi twórcami literatury.

Fot.: Max Pflegel

Olga Wróbel

(ur. 1982 r.) – kulturoznawczyni, pracownica muzeum, radykalna feministka i bardzo radykalna działkowiczka. Prowadzi książkowy fanpage Kurzojady. Jako recenzentka współpracuje z magazynem „Książki”, Empikiem oraz wydawnictwami – Czarne i Filtry.

fot. Max Pflegel

Jarosław Kuisz

redaktor naczelny tygodnika „Kultura Liberalna”.  

Naukowiec związany z Institut d'Histoire du Temps Présent, CNRS w Paryżu oraz adiunkt na Uniwersytecie Warszawskim. Aktualnie Senior Fellow w Zentrum Liberale Moderne.

Najnowsza książka: The new politics of Poland. A case of post-traumatic sovereignty (Manchester University Press, 2023).



Adam Bodnar

– doktor habilitowany nauk prawnych, Dziekan Wydziału Prawa Uniwersytetu SWPS w Warszawie, doradca krajowych i międzynarodowych organizacji pozarządowych. W latach 2015–2021 Rzecznik Praw Obywatelskich. Absolwent Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego. Ukończył również studia LL.M. z zakresu prawa konstytucyjnego porównawczego w Central European University w Budapeszcie. Od lat zaangażowany w działania na rzecz praw człowieka. Współpracował z licznymi organizacjami pozarządowymi, m.in. Fundacją Panoptykon, ClientEarth Polska i Stowarzyszeniem im. prof. Zbigniewa Hołdy. W latach 2010 – 2015 wiceprezes Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka. Był także członkiem Obywatelskiego Forum Legislacji działającego przy Fundacji Batorego. W latach 2014–2015 członek Rady Dyrektorów Funduszu ONZ na rzecz Ofiar Tortur. Autor wielu publikacji naukowych, w szczególności z zakresu praw człowieka. Felietonista „Gazety Wyborczej” i „Polityki” autor audycji „Prawy Adam” w Newonce Radio.

W 2018 roku został uhonorowany Nagrodą Rafto za obronę praw mniejszości i niezależności sądów w Polsce. Rok później otrzymał też Nagrodę Praworządności (Rule of Law Award), przyznaną przez World Justice Project. W 2020 roku został odznaczony francuskim Orderem Legii Honorowej w randze kawalera. W tym samym roku laureat nagrody specjalnej Korony Równości, przyznawanej przez Kampanię Przeciw Homofobii oraz nagrody Fundacji im. Janiny Paradowskiej i Jerzego Zimowskiego.

Obecnie Minister Sprawiedliwości.

Renata Przemyk

(ur. 1966) – wokalistka i kompozytorka, z wykształcenia bohemistka. Zaczęła śpiewać jako nastolatka, inspirowała się Tomem Waitsem, Talking Heads, Niną Hagen i Frankiem Zappą. W 1989 roku nagrała płytę z awangardowym zespołem Ya Honza. Później rozpoczęła karierę solową. Wydała płyty: „Mało zdolna szansonistka" (1992), „Tylko kobieta” (1994), „Andergrant” (1996), „Hormon” (1999), „Blizna” (2001). Na kompilacji „The best of” z 2003 roku znalazł się zaśpiewany w duecie z Kasią Nosowską utwór „Kochana”, który szturmem zdobył szczyty list przebojów. Komponowała muzykę dla teatru, m.in. spektakli „Szyc” wg Hanocha Levina w Teatrze Barakah w Krakowie (2010) i „Monsters. Pieśni morderczyń” w Teatrze Rampa w Warszawie (2012). W 2014 wypuściła autorski książek „Rzeźba dnia”, następnie wydała też płyty z muzyką akustyczną i z piosenkami Agnieszki Osieckiej. Większość jej płyt uzyskało status złotych, wielokrotnie były nominowane i nagradzane, przeważnie za indywidualność artystyczną. Występowała na legendarnym festiwalu w Jarocinie w 1989 roku, na Przeglądzie Piosenki Aktorskiej we Wrocławiu, Przystanku Woodstock, ale też w kameralnych klubowych i teatralnych przestrzeniach. Jej muzyka jest trudna do jednoznacznego określenia, skupiona na emocjach, jest tam rock, poruszające teksty, elementy etniczne, czasem mocna sekcja rytmiczna, czasem dynamiczny głos z samym basem, ale też ironia i głos biały.



fot. Sylwia Makris

Sylwia Gregorczyk-Abram

– adwokatka oraz działaczka społeczna. Jest zaangażowana w organizacje pozarządowe działające na rzecz rozwoju społeczeństwa obywatelskiego, ochrony praworządności oraz systemowych zmian w polskim systemie sprawiedliwości. Współtworzone przez nią organizacje pozarządowe - Komitet Obrony Sprawiedliwości i #Wolne Sądy zajmują się monitorowaniem i archiwizowaniem przypadków wywierania politycznego nacisku na sędziów i adwokatów, radców i zapewnianie tym osobom pomocy prawnej. 

Uczestniczy regularnie w procesach legislacyjnych w parlamencie jako ekspertka, m.in. w pracach zespołów parlamentarnych ds. Ładu Konstytucyjnego czy Reformy Wymiaru Sprawiedliwości. Regularnie uczestniczy także w spotkaniach organizowanych przez Komisję Europejską podczas których przedstawia obywatelskie i eksperckie spojrzenie na zmiany dokonywane w Polsce w wymiarze sprawiedliwości, w szczególności z punktu widzenia standardów UE. Od 2017 roku jest współorganizatorką dziesiątek demonstracji i akcji protestacyjnych w sprawie obrony praworządności i represjonowanych sędziów.

Przed sądami i trybunałami reprezentuje mniejszości narodowe i seksualne, ofiary przemocy, a także ofiary nadużyć Policji. Występuje przed Trybunałem Sprawiedliwości Unii Europejskiej i Europejskim Trybunałem Praw Człowieka w kluczowych postępowaniach dotyczących niezależności sądów i niezawisłości sędziów. Wielokrotnie reprezentowała w postępowaniach sądowych sędziów Sądu Najwyższego, w tym Pierwszą Prezes Sądu Najwyższego.

Jest pomysłodawczynią i realizatorką obywatelskiej akcji „Tydzień Konstytucyjny” - projektu edukacyjnego przeprowadzany regularnie w szkołach w całej Polsce mającego na celu podnoszenie wśród dzieci i młodzieży znajomości Konstytucji i praw człowieka.

W uznaniu jej działalności prawniczej i publicznej, w 2021 r. została wybrana stypendystką Maurice R. Greenberg World Fellow na Uniwersytecie Yale.

Justyna Dąbrowska

(ur. 1960) – psycholożka, psychoterapeutka, redaktorka, dziennikarka. Od 1989 roku związana z „Gazetą Wyborczą”, na której łamach debiutowała felietonami o swoich dzieciach. Założycielka i wieloletnia redaktor naczelna miesięcznika „Dziecko”. Jej teksty ukazywały się także w „Wysokich Obcasach” i „Tygodniku Powszechnym”. Laureatka nagrody im. Barbary Łopieńskiej za najlepszy wywiad prasowy roku 2011. Żona i matka dwójki dorosłych dzieci.

Źródło: Lubimy Czytać.

fot. Jacek Poremba

Andrzej Titkow

Andrzej Titkow, poeta, reżyser, scenarzysta, producent i wykładowca akademicki urodził się w Warszawie. Ukończył studia na Wydziale Reżyserii Państwowej Wyższej Szkoły Filmowej, Telewizyjnej i Teatralnej w Łodzi. W kwietniu 2016 roku, w rodzimej Uczelni, obronił pracę doktorską i uzyskał stopień Doktora Sztuki w dziedzinie sztuk filmowych.

Debiutował filmem dokumentalnym p.t. „W takim niedużym mieście”. Jest autorem osiemdziesięciu filmów dokumentalnych, kilku fabularnych filmów telewizyjnych (w tym serialu „Układ krążenia”), filmu kinowego p.t. „Światło odbite”, spektakli teatralnych i telewizyjnych.

Jest autorem czterech tomów poetyckich: „Wstęp do nie napisanego poematu”, 1976 , „Zapisy, zaklęcia”, 1996 , „Pieśń pod pieśniami”, 2016, „Popiół i popiół”, 2021 oraz książek: „Inteligent niepokorny w kraju realnego socjalizmu”, 2020 i „Mauzoleum”, 2022.

Od listopada 2004 roku do lipca 2006 roku, sprawował funkcję zastępcy kierownika Redakcji Form Dokumentalnych Programu 1 TVP S.A. 

W latach 2005-2010 był Dyrektorem Artystycznym Międzynarodowego Festiwalu Filmowego „Żydowskie Motywy” w Warszawie.

W roku 2013 został odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski.

fot. Renata Zawadzka

Małgorzata Lebda

– autorka sześciu książek poetyckich, w tym nagradzanych Matecznika i Snów ucker­märkerów. Za ostatni tom, Mer de Glace (Wydawnictwo Warstwy), otrzymała Nagrodę im. Wisławy Szymborskiej (2022). Jej książki ukazały się w przekładzie na języki: czeski, włoski, serbski, ukraiński, słoweński, duński, rumuński. Doktor nauk humanistycz­nych i sztuk audiowizualnych. Felietonistka. Animatorka kultury. Redaktorka. Naukowczyni. Ultramaratonka (we wrześniu 2021 roku pokonała dystans 1113 kilometrów wzdłuż Wisły, realizując aktywistyczno-poetycki projekt „Czytanie wody”). Prawa do powieści Łakome (Wydawnictwo Znak) (debiut pro­zatorski) zostały sprzedane do czterech krajów (Wielkiej Brytanii, Hiszpanii, Francji i Serbii), a rozmowy z kolejnymi są w toku. Trwają również prace nad adaptacją filmową. Książka zdobyła nagrodę „Odkrycia Empiku” i Literacką Nagrodę Wielkopolskich Czytelników (2024), została nominowana też do Literackiej Nagrody Europy Środkowej Angelus oraz Nagrody Literackiej Nike. W 2024 ukazała się książka Dopływy, drgania, powidoki i pieśni na brzegach (Wydawnictwo Warstwy), którą stworzyłą wspólnie z Rafałem Siderskim. Autorka mieszka w lesie na wietrznej grani w Beskidzie Sądeckim.

fot. Max Pflegel

Rafał Siderski

Urodzony w 1984 roku. Artysta wizualny zajmujący się głównie fotografią. Ukończył studia doktoranckie w Instytucie Twórczej Fotografii w Opavie. Obecnie asystent na Uniwersytecie Jana Długosza w Częstochowie. Interesuje go głównie tzw. „czysta fotografia” i jej możliwości zarówno narracyjne, jak i emocjonalne. Jest częścią inicjatywy Albom.pl zajmującej się digitalizacją i pracą na archiwach fotograficznych. W 2019 roku wydał książkę „Wyjedź Zostań”. Jego prace prezentowane były na wystawach indywidualnych i zbiorowych w kraju i za granicą. W wolnym czasie „dokądś” jedzie lub jest „gdzieś”, skąd wraca na beskidzką grań (www.rafalsiderski.com).

Agata Romaniuk

Socjolożka z doktoratem z Polskiej Akademii Nauk. Absolwentka Polskiej Szkoły Reportażu i założycielka Grupy Reporterskiej Głośniej. W 2017 zainicjowała projekt badawczo-reporterski Światła Małego Miasta, który opisywał życie Polaków w najmniejszych miasteczkach. Publikuje teksty w Dużym Formacie, Przekroju, Piśmie i magazynie Non/Fiction. W maju 2019 ukazała się jej książka reporterska „Z miłości? To współczuję. Opowieści z Omanu”.

Źródło: Lubimy czytać

fot. Mateusz Skwarczek

Sylwia Spurek

dr. Sylwia Spurek – radczyni prawna, obrończyni praw człowieka,  feministka i weganka. Od 25 lat zaangażowana w zwalczanie przemocy wobec kobiet i przemocy domowej. Autorka pierwszego polskiego projektu ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie. Koordynowała rządowy proces ratyfikacji Konwencji Antyprzemocowej Rady Europy (Konwencji Stambulskiej) przez Polskę. W latach 2015-2019 Zastępczyni Rzecznika Praw Obywatelskich. Posłanka do Parlamentu Europejskiego, wiceprzewodnicząca Komisji Praw Kobiet i Równouprawnienia (FEMM) w kadencji 2019-2024, sprawozdawczyni ratyfikacji Konwencji Stambulskiej przez Unię Europejską oraz dyrektywy ws. zwalczania przemocy wobec kobiet i przemocy domowej. Autorka kilkudziesięciu publikacji z zakresu problemu przemocy w rodzinie, równego traktowania, praw kobiet i praw zwierząt. W 2022 r. opublikowała raport „Smród, krew i łzy. Włącz myślenie, bądź zmianą”, pierwszą w Polsce ekspercką publikację o wpływie sektora hodowlanego na klimat, środowisko, zdrowie człowieka, prawa i wolności obywatelskie oraz zwierzęta. Autorka i inicjatorka dziesiątek inicjatyw w obronie praw zwierząt, w szczególności zwierząt tzw. hodowlanych. Fundatorka Green REV Institute, pierwszego w Polsce wegańskiego think-tanku skupiającego się na transformacji sektora żywnościowego, organizującego pionierskie wydarzenie European Vegan Summit. Członkini Rady Eksperckiej European FEM Institute.

Marta Strzelecka

– autorka wywiadów i tekstów o kulturze, redaktorka. Współtworzyła działy kultury w kilku redakcjach prasowych, pracowała w „Gazecie Wyborczej” i „Dzienniku. Gazecie Prawnej”. Prowadziła własną audycję w Programie Drugim Polskiego Radia. Współpracuje z „Vogue Polska”. Miłośniczka długich spacerów, pieszych wycieczek, życia wśród zieleni. Ziemianki to jej pierwsza książka.

Rafał Księżyk

Autor, redaktor, krytyk muzyczny. 

Redagował magazyny „Brum”, „Plastik”, „Antena Krzyku”, „City Magazine”, „Aktivist”,  „Playboy”. Jest współautorem bestsellerowych autobiografii artystów: Tomasza Stańki, Roberta Brylewskiego, Tymona Tymańskiego, Kazika Staszewskiego, Zygmunta Staszczyka i Marcina Świetlickiego oraz autorem esejów „23 cięcia dla Williama S. Burroughsa” , „Wywracanie kultury. O dandysach, hipsterach i mutantach”, „Dzika rzecz. Polska muzyka i transformacja 1989-1993”, a także „Śnialnia. Śląski underground”.



Ewa Bińczyk

Prof. dr hab. Ewa Bińczyk pracuje w Katedrze Filozofii Praktycznej na Wydziale Filozofii i Nauk Społecznych UMK w Toruniu. Zajmuje się współczesną filozofią środowiskową, ekonomią ekologiczną, filozofią nauki, studiami nad nauką i technologią i kontrowersjami w nauce. Członkini Rady Fundacji Greenpeace Polska, Rady Ekspertów Koalicji Klimatycznej i Rady Fundacji Edukacji Klimatycznej. Współpracuje z Fundacją Funduszu Pomocy Studentom (ekoKoalicja na rzecz ekoUczelni). Jest autorką książek: Uspołecznianie antropocenu. Ekowerwa i ekologizowanie ekonomii (UMK 2023), Epoka człowieka. Retoryka i marazm antropocenu (PWN 2018), Technonauka w społeczeństwie ryzyka (UMK 2012), Obraz, który nas zniewala (Universitas 2007), a także Socjologia wiedzy w Biblii (Nomos 2003). Epoka człowieka w 2019 roku była nominowana do Nagrody im. Długosza, a także wskazana jako jedna z „20 książek do czytania w XXI wieku” (Lista Międzynarodowego Czytania akcji „Polityki” i Teatru Studio, wrzesień 2019). W styczniu 2022 roku książka ukazała się w języku rosyjskim (wydawnictwo The New Observer), w roku 2023 w języku ukraińskim. Współautorka pracy Modeling Technoscience and Nanotechnology Assessment (Peter Lang 2014), współredaktorka wyboru tekstów Studia nad nauką oraz technologią (UMK 2014) oraz Horyzontów konstruktywizmu. Inspiracje, perspektywy, przyszłość (UMK 2015).

Stypendystka Fundacji na rzecz Nauki Polskiej (2005), Fundacji Fulbrighta (2006-2007), laureatka stypendium tygodnika „Polityka” „Zostańcie z nami” (2010). W semestrze zimowym roku 2016 visiting scholar na Uniwersytecie Harvarda (Department of History of Science). W sierpniu 2021 współprowadząca seminarium na Forum Europejskim w Alpbach.

Nina Kuta

– redaktorka bazy wiedzy tranzycja.pl, transfeministka, anarchistka, doula tranzycji. Od lat działa na rzecz medycznego oraz społecznego wyzwolenia osób transpłciowych.

Karolina Gierdal

– adwokatka, koordynatorka Grupy Prawnej Stowarzyszenia Lambda Warszawa, w przeszłości koordynatorka Grupy Prawnej Kampanii Przeciw Homofobii, członkini inicjatywy LGBT+ Prawnicy, członkini kolektywu antyrepresyjnego SZPIL(A) zajmującego się organizowaniem, koordynowaniem i udzielaniem pomocy prawnej dla osób działających społecznie, członkini kolektywu prawniczego Prawniczki Pro Abo, członkini repozytorium wiedzy o transpłciowości tranzycja.pl; Przewodnicząca Sekcji Praw Człowieka przy Okręgowej Radzie Adwokackiej w Warszawie, członkini Komisji ds. Równego Traktowania oraz Zespołu ds Kobiet przy Naczelnej Radzie Adwokackiej; koordynatorka pomocy prawnej dla uchodźców z Ukrainy z ramienia Naczelnej Rady Adwokackiej; Laureatka III miejsca w konkursie Rising Stars Prawnicy - liderzy jutra 2020, decyzją Zespołu ds Kobiet Naczelnej Rady Adwokackiej uznana za Adwokatkę Roku 2020.

Andrzej Leder

– filozof, urodzony w 1960 roku, doktor habilitowany, profesor w Instytucie Filozofii i Socjologii PAN, praktykuje też psychoterapię. Wydał rozprawę filozoficzną: Nauka Freuda w epoce ‘Sein und Zeit’, pracę na temat historii Polski: Prześniona rewolucja, ćwiczenie z logiki historycznej, rozprawy dotyczącą idei filozoficznych w XX wiecznej Europie: Rysa na tafli. Teoria w polu psychoanalitycznym, i Był kiedyś postmodernizm, książkę podejmującą filozoficzną analizę języków ekonomii: Ekonomia to stan umysłu. Ćwiczenie z semantyki języków gospodarczych, a także, po angielsku: The Changing Guise of Myths i po niemiecku Polen in Wachtraum. Die Revolution 1939-1956 und Ihre Folge. Naucza w Szkole Nauk Społecznych (GSSR) IFiS PAN, a także Uniwersytecie paryskim (Sorbona). Mieszka w Warszawie

Halina Radacz

Ks. Halina Radacz, pochodzi z Gdańska, choć rodzinne korzenie sięgają Śląska Cieszyńskiego. Studia teologiczne ukończyła w Warszawie w Chrześcijańskiej Akademii Teologicznej w 1984 r. Pracowała w parafiach ewangelickich na Mazurach (Działdowo i Olsztynek). Od 1998 r. prowadzi parafię w Żyrardowie, a od 10 lat także w Rawie Mazowieckiej. Jednocześnie do 2022 r. pracowała w Redakcji Ekumenicznej TVP. Ostatnie dwa lata była jej kierownikiem. Od początku swej służby w Kościele angażuje się w pracę kobiet, jest jedną z założycielek Ogólnopolskiego Forum Kobiet Luterańskich, które odbywa się raz w roku od 31 lat. Zarówno na Mazurach, jak i na Mazowszu angażuje się społecznie w życie kulturalne lokalnych społeczności. Dwukrotnie była członkiem Synodu Kościoła Luterańskiego w Polsce. Obecnie pełni funkcję doradcy Synodalnej Komisji ds. Kobiet, była też powołana do pracy w grupie roboczej Synodu Kościoła ds. urzędu. 

Po przyjęciu przez Synod Kościoła 16 października 2021r. uchwały dopuszczającej kobiety do posługi prezbitera – księdza została ordynowana (wyświęcona) na księdza 7 maja 2022r. Obecnie jest proboszczem administratorem parafii w Żyrardowie i Rawie Mazowieckiej. Wcześniej służyła jako diakon.

Od początku jest związana z Kongresem Kobiet. Były i są dla niej ważne problemy: równości, wykluczeń, przeciwdziałania przemocy w różnych jej przejawach oraz budowania szacunku i współpracy ponad podziałami z zachowaniem różnorodności.



Joanna Dukiewicz

– filozofka i psychoterapeutka. Pracuje terapeutycznie integrując różne modalności, w szczególności humanistyczno-egzystencjalną, psychodynamiczną i analityczną. W obszarze jej zainteresowań jest eksplorowanie punktów styku "ja" ucieleśnionego i wymiaru duchowego w procesie psychoterapii.

Paweł Sołtys

– muzyk, autor piosenek. Jako Pablo­pavo wydał kilkanaście płyt, zagrał około tysiąca koncertów. Studiował rusycystykę, ale studiów nie ukończył. Jego opo­wiadania ukazywały się w „Lampie”, „Ricie Baum”, „Stu­dium”. Za prozatorski debiut Mikrotyki otrzymał Nagrodę Literacką im. Marka Nowakowskiego i Nagrodę Literacką Gdynia, znalazł się w finale Nagrody Literackiej Nike oraz był nominowany do Paszportu „Polityki”, Nagrody im. Cypriana Kamila Norwida i Nagrody Literackiej im. Witolda Gombrowicza. Za drugą książkę Nieradość otrzymał no­minację do Nagrody im. Cypriana Kamila Norwida oraz nominację do Nagrody Literackiej im. Juliana Tuwima przy­znawanej za całokształt twórczości. Mieszka w Warszawie, kibicuje Legii Warszawa.

fot. Rafał Komorowski

Dominika Kaszuba

Dominika Kaszuba (ur. 1992) - poetka i inżynierka. Autorka dwóch książek poetyckich -  domy pasywne (Warszawa, 2014) i małpki, małpki do domu  (Łódź, 2021). Wyróżniona w Złotym Środku Poezji w Kutnie, nagrodzona Małym Browarem w Browarze za debiut, nominowana do nagrody głównej w konkursie im. Jacka Bierezina, uczestniczka projektu “Druga książka wierszem” w Biurze Literackim. Publikowała m.in. w Odrze, Stronie Czynnej. Kiedy nie pisze, rysuje kanały rurki, jest sanitariatem. Wychowuje dwoje dzieci, mieszka w Gdyni. Przygotowuje projekt trzeciej książki.

Bartek Sabela

(ur. 1982) – reporter, fotograf, aktywista. Jako autor książek debiutował w 2013 roku książką Może (morze) wróci. Ta opowieść o Uzbekistanie i ginącym Morzu Aralskim została nagrodzona Bursztynowym Motylem oraz Nagrodą Magellana. W październiku 2015 roku w Wydawnictwie Czarne ukazała się jego druga książka Wszystkie ziarna piasku o Saharze Zachodniej, ostatniej afrykańskiej kolonii, wyróżniona Afrykasem 2015 przez Fundację Afryka Inaczej i nominowana do Nagrody „Newsweeka” im. Teresy Torańskiej. W kwietniu 2017 wydał trzecią książkę Afronauci – reportaż o pewnym Zambijczyku, który pięćdziesiąt lat temu chciał zostać pierwszym człowiekiem na Księżycu, a w marcu 2023 roku ukazała się jego reportaż o przemysłowej hodowli zwierząt Wędrówka tusz, za którą otrzymał nagrodę główną w konkursie Grand Press na Książkę Reporterską Roku 2023. Sabela pisał także teksty o Demokratycznej Republice Konga, Kenii, Algierii, Bhutanie, Mauretanii, Nigrze oraz Polsce m.in. dla magazynów „Duży Format”, „Kontynenty”, „Podróże” i „Pismo”.

Źródło: Wydawnictwo Czarne

Aleksandra Majak

– (ur. 1994 w Krakowie) literaturoznawczyni, krytyczka literacka, organizatorka wydarzeń edukacyjnych i kulturalnych w Polsce oraz Anglii. Absolwentka studiów doktoranckich z literatury angielskiej na University of Oxford, studiów magisterskich z literatury porównawczej na University of Cambridge oraz psychologii na University of St Andrews. W ostatnich latach, w ramach stypendium doktoranckiego, skupiała się na badaniu brytyjskiej sceny krytycznoliterackiej lat 60. XX wieku i jej związku z zimnowojennymi narracjami o napływie (i wpływie) poezji z Europy Wschodniej. Specjalizuje się w poezji modernistycznej, krytyce porównawczej i przekładoznawstwie. Recenzencko współpracuje z „Kulturą Liberalną”, gdzie pisze o nowościach wydawniczych, szczególnie krytyce feministycznej i literaturze queerowej.

fot. Joanna Pawłowska

Leszek Kolankiewicz

– kulturoznawca, inicjator tzw. warszawskiej szkoły antropologii widowisk. Profesor w Instytucie Kultury Polskiej UW, którego był dyrektorem w l. 2005-2012. W l. 2012-2016 dyrektor Centre de civilisation polonaise na Sorbonie. Prowadzi badania nad widowiskami kulturowymi, szczególnie obrzędami kultów posesywnych, nad performansami społecznymi i nad przedstawieniami teatralnymi, zwłaszcza awangardowymi i neoawangardowymi. W swoich badaniach kulturoznawczych łączy metody antropologii widowisk, performatyki oraz nauki o teatrze.

Tomasz Stawiszyński

– filozof, eseista, autor bestsellerowych książek „Potyczki z Freudem. Mity, pokusy i pułapki psychoterapii”, „Co robić przed końcem świata”, „Ucieczka od bezradności”, „Misja Sowy. Tosia, Franek i sekrety filozofii”, „Spotkanie z Filozofią” oraz „Reguły na czas chaosu”; w radiu TOK FM prowadzi „Godzinę filozofów”; twórca podcastu „Skądinąd” (www.patronite.pl/skadinad)  dostępnego m.in. na platformach Spotify, Apple Podcasts i Google Podcasts; stały felietonista „Tygodnika Powszechnego”; jego teksty i audycje można znaleźć na stronie www.stawiszynski.org.

fot. Karol Paciorek

Piotr Augustyniak

– filozof i pisarz. Profesor Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie. Autor wielu książek i artykułów, m.in. bestsellerowego „Jezusa Niechrystusa” (2021), szeroko komentowanego eseju „Wyspiański. Burzenie polskiego kościoła” (2019) oraz pionierskich prac w obszarze polskiej humanistyki „Trans. Filozofia Cezarego Wodzińskiego” (2017) i „Istnienie jest Bogiem, ja jest grzechem” (2013). Członek redakcji „Przeglądu Politycznego” i zespołu redakcyjnego „Liberte!”. Publikował również w „Gazecie Wyborczej”, „Znaku”, „Respublice” i „Kronosie”. W latach 2011-2012 stypendysta Republiki Austriackiej na Wydziale Teologii Ewangelickiej Uniwersytetu Wiedeńskiego. Od 2016 roku współpracownik Teatru im. Juliusza Słowackiego w Krakowie, gdzie prowadzi cykl spotkań teatralno-filozoficznych: „Myślnik. Jazz-filozofia-stand up”. Wraz z Katarzyną Kasią kurator Festiwalu Schopenhauera w Instytucie Kultury Miejskiej w Gdańsku. Autor dramaturgii do „Hamleta” (reż. B. Szydłowski), nagrodzonego w 2021 roku Złotym Yorickiem. Urodzony w Gdańsku. Mieszka na krakowskim Starym Podgórzu.

Renata Kim

jest dziennikarką „Newsweeka”, zajmuje się przede wszystkim tematami społecznymi. Wcześniej pracowała w tygodniku „Wprost” i „Przekrój”, a także w rozgłośniach radiowych, w tym m.in. Sekcji Polskiej BBC oraz Trójce



Piotr Jacoń

– dziennikarz TVN 24, gospodarz wieczornego magazynu „Dzień po dniu”, autor programu „Bez polityki” w TVN 24 GO i TVN 24 BIS.  W 2021 r. ukazał się jego reportaż telewizyjny „Wszystko o moim dziecku” (a potem kolejne: „Wszystko o moim życiu” i „Wszystko o moim państwie”).  W tym samym roku wydał  książkę „My, trans”, opisującą życie osób transpłciowych i ich bliskich.  

W 2017 roku otrzymał tytuł Mistrz Mowy Polskiej, w 2021 roku został finalistą Nagrody Radia Zet im. Andrzeja Woyciechowskiego, w 2022 uhonorowany przez KPH Koroną Równości oraz przyznawanym przez Fundację Grand Press Medalem Wolności Słowa.  

Z wykształcenia polonista. Uczy dziennikarstwa na Uniwersytecie Gdańskim. Mieszka w Gdyni. 



Maciek Bielawski

– urodziny w 1975 roku w Świdnicy, opublikował m.in. powieść "Twarde parapety" (2016, Wydawnictwo Osobno), zbiór "Doktor Bianko i inne opowiadania" (2019, Książkowe Klimaty) i "Doctor Bianco and other stories" w przekładzie Scotii Gilroy (2021, Terra Librorum, nominacja do EBRD Prize), "Ostatni" (2024). Laureat konkursu na opowiadanie w ramach Międzynarodowego Festiwalu Opowiadania (2017). Prowadzi stronę ze zdjęciami cosnasciane.pl. Mieszka we Wrocławiu.

fot. Kazia Bielawska

Marta Szumna-Mitek

Marta Szumna-Mitek – mazowszanka z „nagrodami pocieszenia" (Fundacja Duży Format, 2022) na koncie. Tomik został wyróżniony na Ogólnopolskim Konkursie Literackim „Złoty Środek Poezji” na najlepszy poetycki debiut książkowy roku 2022. Publikowała w Dwutygodniku, Zakładzie, Tlenie Literackim, Odrze, Stronie Czynnej czy Girls to the Front.

Bartłomiej Zdunek

– poeta i muzyk, autor dwóch książek z wierszami: Lato w parku (2018), Psykoty (2022), przygotowuje debiut prozatorski pt. Jak katowałem swojego psa, mieszka w Warszawie, pochodzi z Nowej Rudy.

Mateusz Żaboklicki

(ur. 1991) – poeta i fotograf, absolwent filologii klasycznej, autor trzech książek poetyckich, laureat nagród literackich (w konkursach im. K. Iłłakowiczówny, im. A. Fryza, im. J. Bierezina). Mieszka z rodziną w Warszawie.

Bartłomiej Majzel

ur. 1974 r – poeta, dziennikarz radiowy, podróżnik, wieloletni organizator imprez artystycznych. Przez ponad 20 lat współtworzył w Katowicach jeden z pierwszych interdyscyplinarnych festiwali w Polsce: Festiwal Ars Cameralis. W roku 2021 stworzył w Zagłębiowskiej Mediatece międzynarodowy Festiwal Przestrzeń Słowa. Współtwórca trupy poetyckiej "NaDziko" oraz imprezy "Zbieg poetycki NaDziko". Opublikował 6 tomów poetyckich „Robaczywość” (Bydgoszcz 1997), „Bieg Zjazdowy” (Kraków 2001), „Biała Afryka” (Wrocław 2006), „Doba Hotelowa” (Wrocław 2009), "Terror" (Poznań 2015), "Nagonka" (Poznań, 2023). Jest laureatem Nagrody Czterech Kolumn Literackich. Był też nominowany do Paszportu Polityki. Jego wiersze tłumaczone były m.in. na angielski, walijski, szwedzki, włoski, bułgarski, serbski, czeski, słowacki, słoweński. Występował na wielu międzynarodowych festiwalach literackich m.in. w Słowenii, Luksemburgu, Walii, Anglii i na Ukrainie. Przez wiele lat prowadził autorską audycję muzyczną „Karawana” w Radiu eM. Współpracował z Radiową Dwójką tworząc radiowe reportaże. Podróżował m.in. po Ghanie, Togo, Beninie, Etiopii, RPA, Mongolii (przeszedł tam Pustynię Gobi), Indonezji, Laosie, Wietnamie, Kambodży, Birmie, Bangladeszu, Indiach, Syrii, Jordanii, Iranie, Algierii i wielu innych.

Marcin Kurek

Urodzony w 1970 roku. Poeta, eseista, tłumacz. Debiutował zbiorem „Monolog wieczorny” (1997). Za poemat „Oleander” (2010) otrzymał Nagrodę Fundacji im. Kościelskich oraz nominację do Wrocławskiej Nagrody Poetyckiej Silesius, a książka w przekładzie ukazała się w także Czechach (Triáda) i Hiszpanii (Bartleby). Jego najnowszym tomem jest „Sois sage” (2023). Był gościem festiwali literackich m.in. w Madrycie, Kordobie, Bratysławie, Druskiennikach, Krakowie, Łodzi, Poznaniu. Tłumaczy poezję z języka hiszpańskiego, katalońskiego i francuskiego. Za wybór i przekład „62 wierszy” Joana Brossy (2006) otrzymał Nagrodę „Literatury na Świecie”, za nowe tłumaczenie „Pieśni duchowej” św. Jana od Krzyża (2017) wyróżnienie Feniks. W latach 2008-2012 należał do zespołu tłumaczy gdańskiej nagrody Europejski Poeta Wolności. Autor kilku książek literaturoznawczych w tym „Powieść totalna. Wokół narracyjnych teorii Ernesta Sábato i Maria Vargasa Llosy” (2003) i „Poezja przyziemna. Doświadczenie codzienności w liryce Joana Brossy” (2014, wydanie hiszpańskie 2017). Publicysta wrocławskiej Gazety Wyborczej (m.in. cykl felietonów „Język w gębie”). Hispanista, profesor w Instytucie Filologii Romańskiej Uniwersytetu Wrocławskiego. Mieszka we Wrocławiu.

Mariusz Grzebalski

(ur. w 1969 r. w Łodzi) – poeta, redaktor, wydawca. Opublikował dziewięć zbiorów wierszy, ostatnio Tylko kanarek widział (2024), a także wiersze zebrane w tomie Kronika zakłóceń (2010), zbiór opowiadań Człowiek, który biegnie przez las (2006), oraz wybór wierszy Dziennik pokładowy (2016). Laureat nagród m.in. Polskiego Towarzystwa Wydawców Książek (1998, 2007), Huberta Burdy (2002), Silesius (2014), Fundacji Kultury (2014). Nominowany do nagrody im. W. Szymborskiej (2014). Mieszka w Dąbrówce koło Poznania.

fot. Marcin Ostrychacz

Ewelina Adamik

– doktorantka w Kolegium Doktorskim Wydziału Filologicznego Uniwersytetu Wrocławskiego, krytyczka literacka. Publikowała m.in. w „Odrze”, „Notatniku Literackim” i „Kulturze Liberalnej”.

fot. Rafał Komorowski

Sylwia Jaworska

– mieszka w Kluczach przy Pustyni Błędowskiej. Pisze wiersze i prozę, publikowała m.in. w magazynach literackich:  "Fabularie", "Pismo", "Afront", "Bliza", "eleWator", „Fraza”; "Wysokie Obcasy"; "Odra" oraz Magazynie Materiałów Literackich „Cegła”. Publikacje internetowe: "artPapier”; "Helikopter"; "Suburbia". Współpracuje z Afrontem.

Grażyna Wojcieszko

Grażyna Wojcieszko – urodzona w 1957,  poetka, tłumaczka (angielski, francuski, hiszpański), autorka sześciu tomów poetyckich oraz opowiadań zebranych w książce  Animalki. Absolwentka Studium Literacko-Artystycznego Uniwersytetu Jagiellońskiego a wcześniej francuskich uniwersytetów: Orsay i Jussieu. Należy do najczęściej tłumaczonych współczesnych poetek polskich (francuski, angielski, hiszpański, szwedzki, czeski, chiński). Laureatka wielu ogólnopolskich konkursów poetyckich. Publikuje regularnie w pismach literackich w kraju i za granicą (np.: Afront, Wyspa, Borders In Globalization), oraz na portalach (np.: Babiniec Literacki, Helikopter). Autorka tekstów piosenek Maji Koman i Remiego Juśkiewicza. Jej najnowsze prace artystyczne są na pograniczu poezji, muzyki i filmu.  Pomysłodawczyni scenariuszy klipów muzycznych powstałych na podstawie jej wierzy.  Klipy można zobaczyć na kanale YouTube poetki. 

Z wykształcenia magister sztucznej inteligencji, absolwentka francuskich uniwersytetów: Paris-Sud  i Pierre-et-Marie-Curie. Pracowała na stanowisku asystentki wydziału informatyki Ecole Centrale de Paris we Francji, potem zatrudniona była w Komisji Europejskiej w Brukseli, gdzie zarządzała projektami naukowo-badawczymi. Obecnie prezesuje Fundacji czAR(T) Krzywogońca — miejscu spotkań twórczych i działalności artystycznej.

fot. Andrzej Drelich

Stanisław Kalina Jaglarz

Stanisław Kalina Jaglarz, poeta, autor tomiku „gościć sójki” (Wydawnictwo Biblioteki Śląskiej 2022), za który był nominowany do Nagrody im. Wisławy Szymborskiej oraz Wrocławskiej Nagrody Poetyckiej Silesius (za debiut) oraz tomiku „zajęczy żar” Wydawnictwo Warstwy (maj 2024);

fot. Joanna Nowicka

Barbara Nowacka

Działaczka ruchów lewicowych, społecznych i kobiecych. Z wykształcenia informatyczka, ale ukończyła również studia z zakresu zarządzania na Wydziale Zarządzania Uniwersytetu Warszawskiego oraz studia typu MBA. Ministra edukacji, posłanka na Sejm IX i X kadencji z okręgu gdyńsko-słupskiego, przewodnicząca partii Inicjatywa Polska. Dwukrotnie przewodniczyła Obywatelskiemu Komitetowi Inicjatywy Ustawodawczej „Ratujmy Kobiety” liberalizującej ustawę antyaborcyjną. W 2016 roku znalazła się na corocznej liście FP Top 100 Global Thinkers czasopisma „Foreign Policy”.

Anna Augustynowicz 

Reżyserka teatralna, w latach 1992-2022 roku dyrektor artystyczna Teatru Współczesnego w Szczecinie. Pracowała też m.in. w Teatrze Powszechnym w Warszawie, Teatrze Wybrzeże w Gdańsku i Starym Teatrze w Krakowie. Jej najnowszą premierę, „Matkę” Witkacego, można oglądać w stołecznym Teatrze Ateneum. Prowadzi seminarium reżyserskie w Akademii Teatralnej w Warszawie. 

Znana jest z odważnego sięgania po dramaturgię współczesną z Polski i Europy oraz autorskie odczytania klasyki dwudziestowiecznego dramatu. Do historii polskiego teatru przeszły jej realizacje, które otworzyły erę „nowego teatru” w Polsce - „Młoda śmierć” Grzegorza Nawrockiego, „Moja wątroba jest bez sensu albo zagłada ludu” Wernera Schwaba, „Iwona, księżniczka Burgunda” Witolda Gombrowicza. Jej najgłośniejsze spektakle ostatnich lat to „Wesele” Stanisława Wyspiańskiego, „Ślub” Witolda Gombrowicza i „Odlot” Zenona Fajfera. 

Jest laureatką ponad czterdziestu nagród m.in. Laur Konrada, Paszport Polityki, Nagroda im. Tadeusza Boya-Żeleńskiego, Festiwalu „Wyspiański” w Krakowie. W ostatnim czasie  dwukrotnie nagrodzona została nagrodą im. Konrada Swinarskiego przyznawaną przez miesięcznik „Teatr” za reżyserię „Ślubu” (2017) i „Odlotu” (2022). 

fot. Kamila Paradowska

Lu Olszewski

– niebinarna aktywistka pracująca na widoczności i reprezentacji osób niebinarnych w przestrzeni publicznej. Inicjatorka i współtwórczyni projektu niebinarnosc.pl

Sabina Jakubowska

autorka powieści "Akuszerki" (nominowanej do Nagrody Literackiej Unii Europejskiej, Nagrody im. Gombrowicza i Nagrody Literackiej "Nike"), a także "Domu na Wschodniej" - dla młodzieży (Nagroda Główna Tygodnika Powszechnego i Instytutu Książki w konkursie "Promotorzy Debiutów"). Absolwentka archeologii UJ, doktor nauk humanistycznych UJ (publikacja doktoratu "Imiona - Dziedzictwo Kultury"). Doula certyfikowana należąca do Stowarzyszenia Doula w Polsce, związana też z Fundacją Rodzić po Ludzku, a także nauczycielka i przede wszystkim mama.

Jakub Wątor

– dziennikarz, pracował w Gazecie Wyborczej, Wirtualnej Polsce i Spider's Web. Obecnie w zespole śledczym redakcji Goniec.pl. Autor audycji Mediapolis w radiu newonce. Od kilku lat śledzi świat influencerów, co jakiś czas ujawniając mniejsze i większe dramy. Od jego materiału zaczęła się afera nazwana później Pandorą. Self-made man, więc może być też self-broke. Najlepiej śledzić go na X.com (@10kubawator), TikToku (@10kubawator) lub Instagramie (@watorjakub).

fot. Kinga Kenig

Janek Strojny

fot. A. Tuchlinski

Waldek Mazur

– pracownik Wrocławskiego Domu Literatury, wykładowca w Instytucie Dziennikarstwa i Komunikacji Społecznej Uniwersytetu Wrocławskiego, koordynator Międzynarodowego Festiwalu Poezji Silesius, technik telekomunikacji kolejowej. Prowadzi spotkania, tworzy podcasty. Mieszka we Wrocławiu i Krotoszynie.

Fot.: Jerzy Wypych

Aleksander Kaczorowski

(ur. 1969) – eseista i dziennikarz,  tłumacz literatury czeskiej, autor biografii Babel. Człowiek bez losu, Ota Pavel. Pod powierzchnią, Hrabal. Słodka apokalipsa oraz Havel. Zemsta bezsilnych, esejów Praski elementarz i Ballada o kapciach, a także książek Czechy. To nevymyslíš i Prezydent. Aleksander Kwaśniewski w rozmowie z Aleksandrem Kaczorowskim. Redaktor naczelny wydawanego w Pradze pisma „Aspen Review Central Europe”, stypendysta nowojorskiego Remarque Institute i wiedeńskiego Institut für die Wissenschaften vom Menschen. Laureat Nagrody im. Václava Buriana przyznawanej za wkład w rozwój dialogu środkowoeuropejskiego.

fot. Marek Szczepański

Agnieszka Wolny-Hamkało

(ur. 1979)

– poetka, autorka powieści, sztuk teatralnych i książek dla dzieci. Debiutowała tomem wierszy „Mocno poszukiwana”, ostatnio wydała „Raster Lichtensteina”. Autorka antologii opowiadań, kuratorka Międzynarodowego Festiwalu Opowiadania. Nominowana do Nagrody Literackiej Gdynia za „Spamy miłosne”, laureatka nagrody PS IBBY za „Lato Adeli” (Książka Roku 2019). Nominowana do nagrody Podróż Literacka Hestii za powieść „Po śladach”. Teatr Polski we Wrocławiu i Teatr Muzyczny Capitol wystawiły jej sztuki m.in. „Leśni. Apokryf” i „Wyzwolenie: królowe”. Redaktorka naczelna społeczno-poetyckiego pisma „Zakład”. Doktorantka IBL PAN. Naukowo zajmuje się zjawiskiem kampu w nowej poezji polskiej.

Fot.: Angelika Klimek

Piotr Jakub Fereński

– kulturoznawca, historyk, teoretyk i krytyk sztuki, kurator wystaw. Interesują go globalne i lokalne wymiary spółczesności. Zajmuje się między innymi pamięcią zbiorową i tożsamością, a także związkami między organizacją przestrzeni, architekturą i sztuką a konfliktami społecznymi, politycznymi i ekonomicznymi. Pracuje w Uniwersytecie Wrocławskim i Uniwersytecie SWPS.

Piotr Tarczyński

(ur. 1983 r.) – pisarz, tłumacz z języka angielskiego, amerykanista, politolog. Od 2020 roku prowadzi wspólnie z Łukaszem Pawłowskim Podkast amerykański – jeden z najpopularniejszych podcastów w Polsce. Teksty dotyczące relacji między kulturą popularną a polityką publikował m.in. w „Gazecie Wyborczej”, „Tygodniku Powszechnym” czy „Przekroju”. Współautor (z mężem, Jackiem Dehnelem) cyklu powieści kryminalnych osadzonych w realiach Krakowa z przełomu XIX i XX wieku, publikowanych pod pseudonimem Maryla Szymiczkowa. Mieszka w Berlinie.

fot. Albert Zawada

Maciej Hen

(ur. 1955) – polski pisarz, aktor, operator, reżyser, scenarzysta filmowy, fotograf i tłumacz. Ukończył studia na wydziale operatorskim łódzkiej PWSFTviT. Debiutował w roku 2004 powieścią Według niej, którą opublikował pod pseudonimem Maciej Nawariak. Jego druga książka Solfatara (2015), której akcja rozgrywa się w siedemnastowiecznych Włoszech i Francji, zdobyła nagrodę im. W. Gombrowicza oraz znalazła się wśród finalistów Literackiej Nagrody Europy Środkowej Angelus. W 2019 opublikował powieść Deutsch dla średnio zaawansowanych, w 2021 reportaż Beatlesi w Polsce o fanach legendarnego zespołu. W 2023 roku ukazała się jego powieść Segretario o awanturniczych losach dwojga cudzoziemców w wielokulturowym Krakowie końca XV wieku.

Maja Gajewska

Maja Gajewska (ur. 1982 w Łodzi). Absolwentka wrocławskiej ASP, laureatka XIII Biennale we Florencji, tworzy w obrębie malarstwa olejnego, instalacji przestrzennej, grafiki i rysunku. Od przeszło dekady prowadzi własną Pracownię Artystyczną. Jej prace znajdują się w kolekcjach prywatnych m.in. w Austrii, Belgii, Francji, Hiszpanii, Kanadzie, Szwecji, Wielkiej Brytanii. Poza udziałem w festiwalach sztuki, wystawami indywidualnymi i zbiorowymi, współpracuje z pracowniami architektonicznymi i projektantami wnętrz. Ponadto pojawia się na scenie, na żywo tworząc obrazy w trakcie koncertów grupy Opowieść.

 

WAŻNIEJSZE WYSTAWY I WYDARZENIA:

2024 - wystawa indywidualna - „Fabryka cudów” - Browar Mieszczański - Wrocław

2023 - Performance/Live Painting - Soulbönding Trip - Soulkostel - Czechy

2023 - wystawa zbiorowa - Vienna House by Andel’s Lodz/Lódź 600 - Łódź

2023 - Performance/Live Painting - Stary Klasztor - Wrocław

2023 - Performance/Live Painting - Old Skull - Warszawa

2022 - Performance/Live Painting - Festiwal Zaboböny - Opole

2022 - Performance/Live Painting - Castle Party Festival - Bolków

2022 - wystawa indywidualna - D’Alchemy Holistic Gallery - Warszawa

2022 - wystawa zbiorowa - The Crypt Gallery London - Wielka Brytania, Londyn

2022 - wystawa zbiorowa - Galeria ArtExpertise / Galeria Merlino Bottega d'Arte - Włochy, Florencja

2021 - XIII Florence Biennale - Fortezza da Basso - Włochy, Florencja

2021 - Performance/Live Painting - Podwodny Wrocław - Wrocław

2021 - wystawa indywidualna - Buchmühle - Niemcy, Bergisch Gladbach

2021 - Kolekcjonerska Aukcja Sztuki - Mazowiecki Dom Aukcyjny - Sopot

2021 - Performance/Live Painting - Batbecue Festival - Rogoznica

2020 - the International Contemporary Art Fair Luxembourg 2020 - Luksemburg

2020 - Kolekcjonerska Aukcja Sztuki - Mazowiecki Dom Aukcyjny - Sopot

2020 - wystawa zbiorowa - Galería Aragón 232 - Hiszpania, Barcelona

2020 - Kolekcjonerska Aukcja Sztuki - Mazowiecki Dom Aukcyjny - Warszawa

2019 - the European Contemporary Art Fair - ST-ART - Francja, Strasbourg

2019 - wystawa indywidualna - „Nieobecność” - Browar Mieszczański - Wrocław

2019 - wystawa zbiorowa - Teutsch Gallery - Warszawa

2019 - wystawa zbiorowa - Galeria Trębacka 4 - Warszawa

2019 - Art Fresh Festival - Sheraton Warsaw Hotel - Warszawa

2018 - wystawa indywidualna - „Prześwit” - Podwodny Wrocław - Wrocław

2018 - wystawa indywidualna - „Malarstwo barwnych płaszczyzn” - Fama - Wrocław

2018 - Art Fresh Festival - Sheraton Warsaw Hotel - Warszawa

2018 - wystawa zbiorowa - OFF Piotrkowska - Łódź

2017 - wystawa indywidualna - Nowe Horyzonty - Wrocław

2016 - „Formy” / Łódź Design Festival - OFF Piotrkowska - Łódź

2015 - wystawa indywidualna - Galeria Hand Made Po Polsku - Wrocław

2008 - Festiwal Sztuk Audiowizualnych „Depresja” - Ciechocinek

2008 - wizualizacje koncertowe - Browar Mieszczański - Wrocław

2005 - One Minute Film & Video Festival - Aarau, Szwajcaria

2005 - wizualizacje koncertowe - Bezsenność Pub - Wrocław

2004 - indywidualna wystawa fotograficzna - Szewska Pub - Wrocław

Jaga Hupało

Urodziła się 1966 roku. Performerka, osobowość twórcza, wizjonerka. Absolwentka tzw.:
Czerwonej szkoły w Kłodzku. Zawodowo stylistka fryzur. Założycielka Akademii Perfection Hair. Konsekwentnie realizuje własną opowieść o życiu przez sztukę. Jej wiarygodność jako kreatorki wzmocniona jest poprzez świadomość czasu, w którym żyje i pracuje. Podejmuje różne mediacje artystyczne z przekonaniem i uwagą wobec osób zaangażowanych w jej pomysły. Wypracowała dwie najważniejsze cechy: jako artystka posiada swoje medium a poprzez nie jest artystycznie rozpoznawalna, traktując wielowymiarowo swoje powołanie. O sobie mówi: urodzona by tworzyć w kontekście działań artystycznych, ale i mediatora wobec wszelkich działań kreatywnych. Zrealizowała wiele stylizacji dla spektakli teatralnych, operowych, filmów, wideoartów, sesji fotograficznych. Stworzyła w Warszawie własne studio, realizuje pokazy w światowych stolicach stylu (Nowy York, Londyn, Paryż). Laureatka wyróżnienia Must have, za autorski projekt grzywek modułowych, zaprezentowanego w Mediolanie, Berlinie i Łodzi podczas festiwalu designu. Udostępnia przestrzeń studia innym twórcom (od 15 lat bierze udział w Nocy Muzeów w warszawskich pracowniach Born To Create i Art Space), jest sercem projektów. W latach 2021–2023 współorganizatorka pokazów sztuki wizualnej podczas Festiwalu Góry Literatury również obecnej X Edycji. W 2022 roku wyróżniona tytułem Osobowość Roku i Projektantka Roku przez INTERCOIFFURE w Paryżu, laureatka medalu warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych.

Agnieszka Brzezińska

Agnieszka Brzezińska, urodzona w 1975 roku, to polska artystka, której twórczość obejmuje szerokie  spektrum: od malarstwa abstrakcyjnego po malarstwo figuratywne. Jej unikalne podejście do formy i koloru przyniosło jej uznanie na licznych wystawach indywidualnych i zbiorowych, a także w prywatnych kolekcjach zarówno w Polsce, jak i za granicą. Artystka doskonaliła swoje umiejętności na Wydziale Malarstwa Akademii Sztuk Pięknych im. Eugeniusza Gepperta we Wrocławiu, gdzie uzyskała dyplom w 2019 roku. Już od początku swojej kariery artystycznej jej prace wyróżniały się  eksperymentowaniem z formą i strukturą, przekształcając obserwowaną rzeczywistość w sposób, który skupiał sie na odczuciach zamiast na tradycyjnym znaczeniu. Od 2020 roku  artystka zaczęła zdecydowanie zmieniać kierunek swojej twórczości, przechodząc od abstrakcji do malarstwa figuratywnego. Jej nowe prace koncentrują się głównie na postaci kobiecej, gdzie kolor odgrywa równie istotną rolę jak forma. Artystka dąży do harmonii miedzy postacią a kolorem, co osiąga poprzez intuicyjny wybór palety kolorów oraz eliminacje zbędnych elementów kompozycyjnych. Jednym z najbardziej rozpoznawalnych elementów twórczości Brzezińskiej jest sposób przedstawiania kobiet od tyłu, z naciskiem na ich plecy i charakterystyczne nakrycia głowy. Ta nietypowa perspektywa nadaje jej pracom niepowtarzalny charakter, zachęcając odbiorców do głębszej refleksji nad tożsamością i introspekcją postaci. Artystka podkreśla, że postacie na jej  obrazach nie tyle są odwrócone od nas plecami, co my stoimy za nimi i w ten sposób także zachęcani jesteśmy do patrzenia przed siebie. Często przedstawiane w parach, postacie z cyklu „Siostry” symbolizują nie tylko tradycyjne relacje rodzinne, ale również lustrzane odbicie własnej osoby, ukazując głębie naszego wewnętrznego świata niewidocznego na pierwszy rzut oka. Minimalistyczne, geometryczne formy kobiecych sylwetek uwypuklają bogactwo kolorów, które same w sobie stają sie treścią obrazu, wzmacniając jego emocjonalny przekaz. Prace te można podziwiać na stronie internetowej artystki, gdzie kolorystycznie bogate kompozycje emanują emocjonalną głębią i subtelnością, oferując widzom niezapomniane wrażenia estetyczne.

+48 508 278 595

www.jabrzezinscy.pl

Anna Maria Kramm

Urodziła się w 1969 r. Malarka, twórczyni (DRAWAL’E) – obrazów rysunkowych. Dyplom z
wyróżnieniem wrocławskiej Akademii Sztuk Pięknych z Malarstwa uzyskała w 1996 r. Obraz jest powierzchnią zdolną adoptować rzeczywistość, obraz jest możliwością dla miejsca w czasie.
Zrealizowała pięćdziesiąt wystaw indywidualnych, brała udział w blisko stu dwudziestu
wystawach zbiorowych (włączając międzynarodowe projekty plenerowe) w kraju i za granicą. Kuratorka i inicjatorka wystaw i spotkań (ponad sześćdziesiąt prezentacji). W latach 2017–2021 dyrektor artystyczny „My Space” w Austrii. Autorka trzech publikacji monograficznych. Prowadzi interdyscyplinarne, międzynarodowe warsztaty sztuki. Założycielka miejsca Koło Sztuki. Studio we Wrocławiu. Jako doradczyni współpracuje z Fundacjami i Stowarzyszeniami. Profesor, wychowawca kilku pokoleń studentów, od 1996 r. związana z Akademią Sztuk Pięknych im. E. Gepperta we Wrocławiu. Kuratorka wystawy Tytuł Nadejdzie w Zamku Sarny, podczas X Edycji Festiwalu Góry Literatury w 2024 roku.

Andrzej Rafałowicz

Urodził się 1981 r. w Sokółce. Dyplom zrealizował z malarstwa, pod kierunkiem prof. Andrzeja Klimczaka-Dobrzanieckiego, oraz z projektowania malarstwa w architekturze i urbanistyce (prof. Wojciecha Kaniowskiego) w 2008 roku na Akademii Sztuk Pięknych im. E. Gepperta we Wrocławiu. Zajmuje się głównie malarstwem, choć czasem również sięga po inne media, takie jak grafika, ceramika czy wideo. Maluje obrazy z wielką dbałością o kompozycyjna harmonię, umieszcza w niej kształty przepełnione malarskim światłem. To prosta forma obrazu buduje jego najwyższą skalę ekspresji. Obecnie asystent na Wydziale Malarstwa macierzystej uczelni. W 2022 roku uzyskał stopień doktora sztuk pięknych.

Anna Bujak

Rzeźbiarka, artystka wizualna, autorka instalacji. Absolwentka wrocławskiej ASP na Wydziale Rzeźby i Malarstwa (2011), Wydziału Humanistycznego, Instytut Historii (2008) na Akademii Świętokrzyskiej, UJK w Kielcach. Doktorat Metafory cienia na Międzywydziałowych studiach Doktoranckich ASP Wrocław (2017). Laureatka stypendiów i nagród artystycznych – min. stypendium Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego (2024; 2011); stypendium Prezydenta Wrocławia (2023); stypendium im. J. Grotowskiego (2014); nominowana do nagrody kulturalnej Gazety Wyborczej wARTo (2015); laureatka Digital Residency II, Galeria OP Enheim, Wrocław (2021). Swoje prace prezentowała w Polsce i za granicą: m.in. w BWA Awangarda we Wrocławiu, Galerii Otwartej w Krakowie, Galerii Labirynt w Lublinie, Galerii XX1 w Warszawie, BWA Olsztyn, Galerii Wozownia w Toruniu oraz w galeriach w Niemczech, Słowacji, Ukrainie, Serbii, Węgrzech, Rumunii. W swojej praktyce artystycznej łączy minimalistyczną wizję z klasycznymi materiałami
– stal, aluminium, brąz oraz nieoczywistymi surowcami takimi jak włosy ludzkie, plastik czy
ready made, wykorzystuje wątki osobiste i traumatyczne globalne zdarzenia. Bada sprzeczne siły, redukując formę wyzwala intensywność możliwych skojarzeń.

Basia Trzybulska

Artystka wizualna, zajmuje się twórczością artystyczną od 1995 roku. Absolwentka Wydziału Ceramiki i Szkła Akademii Sztuk Pięknych im. Eugeniusza Gepperta we Wrocławiu, dyplom w pracowni prof. Krystyny Cybińskiej. Mieszka i pracuje w odrestaurowanym starym młynie na Dolnym Śląsku. W jej twórczość rozpoznajemy formy rzeźbiarskie, obiekty i malarskie instalacje ceramiczne. Cykle prac zaprezentowała na dziesięciu wystawach indywidualnych, swój udział zaznaczyła w dwudziestu dziewięciu wystawach zbiorowych w Polsce i na świecie. Uczestniczy w ważnych międzynarodowych prezentacjach i sympozjach ceramicznych. Jej prace znajdują się w międzynarodowych zbiorach muzealnych. Jest zdobywczynią brązowego medalu na Biennale Ceramiki CEBIKO w Korei Południowej.

Daniel Mikulski

Malarz, rysownik. Reprezentant młodego pokolenia twórców. Absolwent Malarstwa Akademii Sztuk Pięknych im. E. Gepperta, dyplom uzyskał w 2023 roku. Osiągnięcia w dziedzinie sztuki nakreślają twórczą drogę Daniela. Sześć wystaw indywidualnych, udział w dziesięciu wystawach zbiorowych w tym konkursowych. Laureat nagród i wyróżnień w prestiżowych polskich konkursach „Postawy”, „Bielska Jesień”, „Promocje Młodych”. Zaproszenie do udziału w rezydencji im. Konrada i Pawła Jarodzkich w Krzyżowej. Obrazy Daniela są intymną narracją rzeczywistości ich źródło inspiracji jest bliskie i osobiste. Ekspresja ukryta w popkulturowej formie, a dominanty rozłożone w malarskich kompozycjach na gesty i mimikę figuratywnych odniesień.

Klaudia Magierowska

Urodziła się w 1982. Malarka, performerka. Absolwentka Akademii Ekonomicznej w Poznaniu na kierunku Marketing i Zarządzanie. Ukończyła studia podyplomowe Dyscypliny Plastyczne w Architekturze, ze specjalizacją Malarstwo, obecnie przygotowuje dyplom z Malarstwa na Studiach Niestacjonarnych Akademii Sztuk Pięknych im. E Gepperta we Wrocławiu pod kierunkiem prof. Anny Marii Kramm. Formą wyrazu dla jej malarskiej rzeczywistości jest abstrakcja o zawężonej gamie. Pracuje na wysokich amplitudach wyobraźni. Kolor i powierzchnia kompozycji są głównymi obszarami jej badań artystycznych. Konstytuuje w obrazach możliwość świata równoległego, obrazy emanują energią koloru, niosą możliwość przeżycia emocji i pokazują złożoność ludzkiego doświadczenia. W swoich obrazach eksploruje granice percepcji i wyraża głębokie zrozumienie dla relacji środków formalnych w obrazie.

Dominik Jan Gralak

Wszechstronny artysta, surfer i podróżnik rocznik 1985. Absolwent Akademii Sztuk Pięknych im. E. Gepperta we Wrocławiu na kierunku Fotografia i Multimedia, oraz specjalizacji Malarstwo na Studiach Podyplomowych - Dyscypliny Plastyczne w Architekturze. Jego sztuka to fuzja ekspresjonizmu, sprayu, farby i graffiti, które łączy inspiracja a w niej sporty ekstremalne, kultura hip hopu i pragnienie niezbadanych horyzontów. Sztuka Dominika Gralaka to sposób na życie, procesom twórczym jest całkowicie oddany. Tworzy obrazy, maluje urbanistyczne przestrzenie, znajduje malarskie powierzchnie w otaczającej rzeczywistości w makro i mikro skali. Za sobą ma dziewiętnaście wystaw indywidualnych w tym akcje artystyczne. Pracuje wielowymiarowo łączy obszary w jednorodne ekspresyjne wypowiedzi.

Patrycja Mikołajczak

Urodziła się w 1992 r. w Wolsztynie. Absolwentka Liceum Plastycznego im. Piotra
Potworowskiego w Poznaniu. Studiowała na Wydziale Malarstwa i Rzeźby Akademii Sztuk
Pięknych im. Eugeniusza Gepperta we Wrocławiu. W 2017 r. uzyskała dyplom z zakresu
Malarstwa rozszerzony o aneks z Rysunku, promotorami byli: prof. Zdzisław Nitka, prof. Paweł Lewandowski-Palle oraz prof. Anna Kramm. Artystka młodego pokolenia, prowadzi badania nad technologiczną warstwą struktury powierzchni kompozycji i możliwościami zastosowań własnych technik malarskich, eksperymentatorka. Jej medium artystycznym jest malarstwo i rysunek. Pracuje głównie przy użyciu emulsji, klejów oraz pigmentów. Maluje obrazy wielowarstwowe, bogate strukturalnie. Zrealizowała pięć wystaw indywidualnych w Polsce. Do dziś uczestniczyła w dwudziestu dwóch prezentacjach zbiorowych w Polsce i za granicą.

Sylwia Mucha

Absolwentka Malarstwa na Wydziale Malarstwa Akademii Sztuk Pięknych we Wrocławiu oraz Socjologii na Wydziale Nauk Społecznych Uniwersytetu Wrocławskiego. Asystentka w
macierzystej uczelni w pracowni prof. Anny Marii Kramm. Autorka wystaw indywidualnych w kraju i za granicą oraz uczestniczka licznych wystaw zbiorowych. Punktem wyjścia jej prac jest fenomenologiczna intuicja oparta na doświadczeniu przestrzeni i koloru, wizualnych wspomnień, które często zdeterminowane są reminiscencjami fotograficznego myślenia w podejściu do kompozycji i światła w obrazie. Korzysta z różnorodnych rejestrów wiedzy, jak socjologia, filozofia czy zjawiska ekologiczne w dobie antropocenu. Łączy żywe barwy z uproszczonymi, organicznymi formami wzbogacając je o pierwiastek surrealistyczny. Interesuje ją problem umowy społecznej w sztuce, szczególnie w kontekście polskiego odbiorcy.

Paweł Konikiewicz

Urodził się w 1982 r. Pianista i kompozytor. Absolwent Politechniki Wrocławskiej na kierunku
Inżynieria Środowiska. Absolwent Akademii Muzycznej we Wrocławiu im. K. Lipińskiego na
Wydziale Instrumentalnym w klasie fortepianu. Producent i realizator nagrań. Autorski program nauczania muzyki w Wave on Wave Studio_ Akademii Produkcji Muzyki oraz Szkole Muzyki Nowoczesnej (technik realizacji dźwięku) we Wrocławiu Współkompozytor i producent muzyki do filmu pt.: Piwnica w reż. Bogusława Byrskiego, spektakli teatralnych. Własne realizacje nagrań i wykonanie muzyki w album In/animate- Esroh Shift. Zrealizował dźwięk i współkomponował muzykę dla JazzBlaster, BigRip, Anna Byaaz Project, Sir Fink Funk, Rain o’clock, Sound Designer, Rafcox, Jahga, Marlene Johnson and The Riddimzz. Współproducent muzyki do albumów: Verke; Miloopa; Optica Miloopa; EP0.1; Fat Burning Step. Muzyka jest dla artysty środowiskiem, w którym współczesność dźwięków pobudza głębokie pola wrażliwości. Perfekcyjna konstrukcja kompozycji muzycznych pozwala improwizować bez granic.

Martha Mulawa

Absolwentka krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych. Stypendystka szkół artystycznych w Pradze i Tuluzie. Tworzy głównie rzeźby oraz buduje obiektowe kompozycje- instalacje. Jest autorką malarstwa w tkaninie w technice batiku. Laureatka konkursów wzorniczych. Inspiruje ją głęboko i wielopoziomowo odczuwalne bogactwo natury. Jest to źródło odniesień i twórczego materiału. Przetworzona przez czas materia, uwalnia swój twórczy potencjał, który autorka odczytuje syntetyzuje a następnie umieszcza we własnych projektach. Jej twórczość ma charakter interdyscyplinarny.

Wiaczesław Łewycki

(ur. 1988 r. w Kijowie) – ukraiński poeta, tłumacz i literaturoznawca. Doktor nauk humanistycznych i urzędnik państwowy. Członek zespołu autorskiego najnowszej akademickiej Historii Literatury Ukraińskiej (tom XII). Laureat konkursów literackich „Гранослов” / „Granosłow”, „Кримський інжир” / „Krymska figa”, „Смолоскип” / „Pochodnia”, nagrody dla tłumaczy „Metaphora”, festiwalu poetyckiego „Молоде вино” / „Młode wino”. Zwycięzca konkursu „Экслібрыс” імя Уладзіміра Караткевіча / „Ekslibris” im. Uładzimira Karatkiewicza (wyróżnienie opozycyjnego Związku Pisarzy Białoruskich). W końcu 2021 r. zwyciężył w konkursie o uzyskaniu stypendium „Gaude Polonia”, jednak realizacji nagrodzonego projektu przeszkodził początek pełnoskalowej rosyjskiej inwazji w Ukrainę. Autor czterech tomików poetyckich, zwłaszcza („Місто барв” / „Miasto barw”, „Ранкові кінокадри” / „Kadry poranku”), „Long Play”, licznych publikacji artystycznych i naukowych w periodykach, w tym „Helikopter”, „Tlen Literacki”, „Stoner Polski”, a także antologiach. Najnowszy tom poetycki „Unplugged” (Warszawa: Anagram, 2023) składa się z wierszy przetłumaczonych na język polski przez Ryszarda Kupidurę. W 2024 r. ukaże się monografia kolektywna „Nomadyczność: Podmioty – przestrzenie – pojęcia” (Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego; redakcja: Jakub Kornhauser i Zofia Małysa-Janczy) z artykułem Łewyckiego. Oprócz polskiego jego utwory zostały opublikowane w językach angielskim, białoruskim, ormiańskim, serbskim, francuskim, włoskim.

Mieszka i pracuje w Kijowie.

Sonia Ruciak

Urodziła się w 1987 r. w Szczecinie. Zajmuje się malarstwem sztalugowym, malarka o poetyckiej wrażliwości. Fascynacja industrialną tkanką miasta, pozwoliła jej wypracować powtarzający się w obrazach motyw kompozycyjny- schody. Ich forma zostaje zredukowana i staje się alfabetem symboli, rozpoznawanym akcentem obrazu oraz zaznaczeniem proponującym wyobraźni rozwiązania alternatywne. Drugą stałą dla malarskich realizacji jest poezja Wisławy Szymborskiej. Cykle obrazów opierając się na konstrukcji wierszy, które przefiltrowane przez wyobraźnię inspirują autorkę wobec słowa i interpretacji jego znaczenia. Absolwentka wrocławskiej Akademii Sztuk Pięknych im. E. Gepperta, w pracowni prof. Stanisława Portyki. Od 2013 roku dydaktyczka. W 2019 roku uzyskała stopień doktora w Dyscyplinie Sztuk Pięknych. Zaangażowana organizacyjnie w nowoczesny rozwój wrocławskiej Akademii, prodziekana Wydziału Malarstwa. Liczne wystawy indywidualne i udział w prezentacjach zbiorowych w kraju i za granicą.

Wojciech Siudmak

Urodził się 1942 roku w Wieluniu. Malarz, rzeźbiarz i rysownik jeden z czołowych przedstawicieli nurtu realizmu fantastycznego w sztuce, artysta rozpoznawalny na świecie. Od 1966 absolwent warszawskiego liceum plastycznego, następnie warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych oraz Etole des Beaux-Arts w Paryżu. Od 1988 nie zaprzestaje prezentacji twórczości, indywidualista oddany artystycznemu powołaniu. Monograficzna wystawa twórczości (kurator Dorota Pieńkos), odbyła się w Muzeum Gdańska (2023). Świat wyobraźni Wojciecha Siudmaka jest wsobny a nurt, w którym artysta zanurzył się bez reszty – wymagający i pracochłonny. Laureat nagród i odznaczeń min.: 1999 r. odznaczony Krzyżnem Oficerskim Orderu zasługi Rzeczypospolitej Polskiej w Paryżu i w 2013 r. Wielkim Złotym Medalem Akademii Art-Sciences-Lettres w Paryżu. Wyróżniony przywilejem nadania swojego imienia Nagrodzie Grafiki we Francji. Jest fundatorem nagrody pokoju Wieczna Miłość. (cztery edycje). W twórczości rozpoznawalny styl, bogata symbolika przedstawienia oraz precyzja i detaliczność kreski, przyciągają uwagę i zachwycają nawet nieprzygotowanych odbiorców sztuki.

Ryszard Bilan

Urodził się 1946 roku w Krakowie, dorastał w Kłodzku, obecnie tworzy i mieszka w Paryżu.
Absolwent Bezalel Academy of Arts and Design w Jerozolimie. Wszechstronna osobowość twórcza. Artysta wielu dyscyplin o bogatym medium wypowiedzi: rysownik i rzeźbiarz, poeta i malarz. Prace malarskie, rysunkowe i graficzne zaprezentowane zostały na ponad stu wystawach na świecie. Zajmuje się projektowaniem graficznym i ilustracją książkową. Jest laureatem prestiżowych nagród we Francji, Izraelu i Polsce. Wydał zbiór poezji Niebieski Pałac i inne wiersze, obecnie pracuje nad swoją autobiografią. Największe zbiory jego prac znajdują się w Muzeum Uniwersyteckim w Toruniu, złożone jako dar w 2021 roku. Jego doświadczenia życiowe, nadwrażliwość wobec uwarunkowań społecznych oraz skłonność do introspekcji przekładają się na wielość artystycznych aktywności a w konsekwencji wrażliwość dzieła.

Paweł Domański

Urodził się 1994 roku. Malarz i tatuażysta, architekt i grafik. Reprezentant młodego pokolenie twórców. Mieszka we Wrocławiu i w Berlinie. Współzałożyciel Otwartego Studia - kolektywu aktywnie działającego na scenie undergroundowej Wrocławia. Absolwent Architektury na Politechnice Wrocławskiej. Obecnie po absolutorium na Wydziale Grafiki, wrocławskiej Akademii Sztuk Pięknych im. E. Gepperta. Ma za sobą cztery pierwsze wystawy indywidualne. Skupiona obserwacja i własne miejsce zaczepienia w rzeczywistości, snują narrację w polach malarsko -rysunkowych kompozycji. Niezaprzeczalnym atutem obrazów jest ich symboliczna epickość.

Janusz Gilewicz

Urodził się w Opolu. Artysta wizualny, zajmują go różne dyscypliny plastyczne maluje i rzeźbi, realizuje prace wielkoformatowe i kameralne. Absolwent Studium Kulturalno-Oświatowego i Bibliotecznego w Opolu. W 1989 roku wyjechał z kraju do Ameryki. Osiadł w Nowym Yorku i przez 33 lata rozwijał swój potencjał artystyczny angażując się w niezliczone aktywności na polu sztuki. Przebywanie w świecie filmu, teatru uczy traktować swój los z brawurą. Manualne uzdolnienia i charyzmatyczna osobowość wchłonęły twórcę w wir działań i pozwoliły na poszukiwanie własnego języka. Jest współautorem wielkoformatowego muralu 3D w Nowym Yorku. Wziął udział w wielu przedsięwzięciach artystycznych na świecie, gdzie w pełni przedstawił swój potencjał i uzdolnienia. W 2021 roku uhonorowany przez Fundację „Teraz Polska” tytułem wybitnego Polaka, za krzewienie polskiej kultury.

Krzysztof Andrzej Wałaszek

Urodził się w 1960 roku w Tarnowie. Absolwent Państwowej Wyższej Szkoły Sztuk Plastycznych, Wydziału Malarstwa i Rzeźby we Wrocławiu. Dyplom zrealizował z malarstwa w pracowni prof. Stanisława Kortyki. Malarz i rysownik, pracuje w różnych mediach (ceramice), tworzy obiekty przestrzenne. Obrazy są czystą definicją anty -sztuki zajmuje go treść, którą niesie słowo, relacje społeczne, których jest wnikliwym obserwatorem. W twórczości nie język formalny obrazu jest wartością, lecz koncentracja wokół dominaty ideowej. Prowadzi pracownię rysunku w Akademii Sztuk Pięknych we Wrocławiu i realizuje program zajęć z malarstwa na Formach Niestacjonarnych. Zrealizował sześćdziesiąt wystaw indywidualnych i uczestniczył w trzystu dwudziestu! prezentacjach zbiorowych w Polsce i na świecie.

Tatiana Tokarczuk

Urodziła się w 1967 w Sulechowie. Anglistka, bibliotekarka. Amatorsko maluje i rysuje jest
autorką ilustracji książkowych. Pracuje z intuicją i przekonaniem. Uruchamia swoja wyobraźnię, operuje wizjami z pogranicza świata realnego i fantazji. Źródeł inspiracji poszukuje w słowach i opowieściach oraz czerpie z obserwacji „tu i teraz”. Absolwentka Wyższej Szkoły Przedsiębiorczości na kierunku Nauczanie Plastyki w Wałbrzychu. Czasem dzieli się swoją pasją jak na wystawie w Galerii Mozaika w Nowej Rudzie czy nadchodzącej zbiorowej prezentacji w „Sarnach”.

Marek Sienkiewicz

Urodził się w 1964 roku we Wrocławiu. Absolwent Państwowej Wyższej Szkoły Sztuk
Plastycznych w Poznaniu (1994), dyplom w pracowni prof. Jana Berdyszaka. Jego artystyczna wypowiedź to jest rozciągnięte pomiędzy sztuką instalacji, tworzeniem obiektów, realizacją rzeźb, rysunkiem i fotografią. Założyciel Auto Galerii. Twórczość opiera na cyklach prac, które kontynuuje, rozszerza i wizualnie wzmacnia. Najważniejsze z nich to min.: Domek dla każdego polskiego ptaka, Złota Sztuka- Gold Art, O zanikaniu polskich ogrodów, Szczepione podwójnie szczepione, Mieszane podwójnie mieszane. Współorganizator międzynarodowych spotkań artystycznych „Było Jest i Będzie” oraz akcji wystawienniczych „Przestrzeń wspólna”. Zrealizował kilkanaście wystaw indywidualnych i uczestniczył w kilkudziesięciu wystawach zbiorowych w Polsce i za granicą. Obecnie dydaktyk (adiunkt), wrocławskiej Akademii Sztuk Pięknych im. E. Gepperta we Wrocławiu w Katedrze Rzeźby, przez lata współpracował z prof. Leonem Podsiadłym i prof. Christosem Mandziosem.

Tomek Sikora

Urodził się w 1948 w Warszawie. Fotograf, fotoreporter tygodnika Perspektywy (w lata 70 tych). Autor kilkudziesięciu wystaw indywidualnych w znaczących Galeriach i Muzeach Sztuki na świecie w tym osiemdziesiąt sześć autorskich wydawnictw. Najważniejszy w 1979 roku projekt fotograficzny: Album i Alicja w Krainie Czarów na Biennale Młodych w Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Paryżu. Pomysłodawca i założyciel studia fotografii reklamowej w Melbourne.
Artysta wielokrotnie nagradzany i wyróżniany za kreatywne spojrzenie, dwukrotnie uznany
fotografem roku w Australii. Od 1999 roku pracuje wobec swoich artystycznych cykli
uzupełniając je o nowe realizacje. W 2001 roku współtwórca Galerii Bezdomnej, której
propozycją jest fotografia niezależna. 2008 roku album Tomek Sikora – Światłoczuły, zawierający kilkaset fotografii oraz kilkadziesiąt anegdot autora. Prace podziwiać można w albumach: Chopin. Nastroje kompozytora w fotograficznych obrazach Tomka Sikory (2010), Męskie granie, Genius Loci. (2011), Twarzowa kolekcja, 213 km. pod Paryskim brukiem (2012), Cztery po roku (Polska marzeń autora 2014). Obrazy odkryte na nowo to realizacjafilmów o życiu ulicy. Kapitalnie - Tomek Sikora w rozmowach z Dorotą Wodecką.

Artur Wolski

Mediator kultury, inicjator wystaw i akcji kulturotwórczych. Organizator spotkań autorskich,
jubileuszy, animator polskich projektów filmowych i festiwali. Założyciel Stowarzyszenia
Entropia Słowa. Organizuje projekcje z publicznością -widzami, słuchaczami i czytelnikami.
Specjalista od spraw promocji i reklamy. Współtwórca klubu i księgarni Czuły Barbarzyńca.
Laureat nagród i wyróżnień min.: Prezydenta m.st. Warszawy – Sapere Auso, Nagrody Miasta Stołecznego Warszawy (2018). Odznaczony orderem Zasłużony dla Kultury Polskiej (2023). Przeprowadził ponad 700 rozmów, wywiadów i konferencji z twórcami, naukowcami, działaczami społecznymi.

Robert Hojda

Społecznik wspierający Powstańców Warszawy, twórca Marszu Milczenia’44 pod patronatem pani Wandy Traczyk Stawskiej ps. „Pączek". Fundator i prezes Fundacji Kongres Obywatelskich Ruchów Demokratycznych, organizator Kongresów KORD, pomysłodawca i organizator projektu Tour de Konstytucja.

Kinga Dagmara Siedlak

Adwokatka, współzałożycielka i prezeska Stowarzyszenia Adwokackiego „Defensor Iuris”, zasiada w organach Izby Adwokackiej w Koszalinie, jest wiceprzewodniczącą Komisji ds. Równego Traktowania oraz Komisji Wizerunku przy Naczelnej Radzie Adwokackiej. W 2020 roku została wyróżniona tytułem „Adwokatki Roku”. Bardzo aktywnie wspiera różne projekty obywatelskie, w tym także Tour de Konstytucja.

Danuta Przywara

Socjolożka i działaczka społeczna. Od 1982 roku związana z ruchem helsińskim w Polsce, wcześniej mediator w Komisji Interwencji i Mediacji Regionu Mazowsze NSZZ Solidarność (1980-1981). W 1989 roku współtwórczyni, a od 2008 roku prezeska Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka. Odznaczona Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, Krzyżem Oficerskim tego orderu oraz Medalem „Zasłużony dla Wymiaru Sprawiedliwości – Bene Merentibus Iustitiae”. W 2013 roku uhonorowana Nagrodą im. Jerzego Zimowskiego za bezkompromisową obronę tych, których prawa są naruszane oraz twardą obronę niezależności organizacji typu „watch dog” patrzących władzy na ręce.



Igor Tuleya

polski prawnik, sędzia Sądu Okręgowego w Warszawie. Orzekał w wielu głośnych sprawach. Uchylił kilkadziesiąt stalinowskich wyroków. Za wypowiedzi krytyczne wobec obecnej władzy oraz obronę niezawisłości i wolności sądów w jego sprawie toczyło się kilka postępowań przed rzecznikiem dyscyplinarnym sądów powszechnych.

Hanna Machińska

W 1991 objęła stanowisko dyrektora utworzonego wówczas Biura Rady Europy w Warszawie, którym kierowała do 2017. W latach 1991–2002 pracowała w Centrum Europejskim UW. Była także członkinią Rady ds. Edukacji Europejskiej przy ministrze edukacji (2003), ekspertką w Komitecie Doradczym ds. Prawa Europejskiego przy ministrze sprawiedliwości (2008–2010) oraz członkinią Doradczego Komitetu Prawnego przy Ministrze Spraw Zagranicznych. We wrześniu 2017 została zastępczynią Rzecznika Praw Obywatelskich. Pełniła tę funkcję do grudnia 2022.

Sandra Żuk-Grzejszczyk i Robert Grzejszczyk

Pochodzą z małej 15 tys. miejscowości Choszczno w woj. zachodniopomorskim. Wartości, którymi się kierują w życiu to szacunek, również demokracja i wolność słowa, dlatego blisko im do Tour de Konstytucja i oczywiście Fundacji Aktywna Demokracja. Społecznie prowadzą Fundację Kokoszka, organizują akcje charytatywne dla potrzebujących, spotkania z ciekawymi ludźmi, wspierają lokalne młode talenty. Z Tour de Konstytucja związani są od 2021 roku i regularnie uczestniczą w finale akcji prezentując się jako zespół Feeria. Uczestniczyli w tygodniowym projekcie Fundacji Aktywna Demokracja “My Europa - ku demokracji i europejskiej przyszłości”.



Sandra Żuk-Grzejszczyk i Robert Grzejszczyk

Pochodzą z małej 15 tys. miejscowości Choszczno w woj. zachodniopomorskim. Wartości, którymi się kierują w życiu to szacunek, również demokracja i wolność słowa, dlatego blisko im do Tour de Konstytucja i oczywiście Fundacji Aktywna Demokracja. Społecznie prowadzą Fundację Kokoszka, organizują akcje charytatywne dla potrzebujących, spotkania z ciekawymi ludźmi, wspierają lokalne młode talenty. Z Tour de Konstytucja związani są od 2021 roku i regularnie uczestniczą w finale akcji prezentując się jako zespół Feeria. Uczestniczyli w tygodniowym projekcie Fundacji Aktywna Demokracja “My Europa - ku demokracji i europejskiej przyszłości”.

Klara Nadolska

Młoda lekarka zaangażowana z działalność na rzecz zwiększania świadomości obywatelskiej. Jej aktywność opiera się na rozwijaniu dialogu międzypokoleniowego, opartym na wartościach solidarnościowych i odpowiedzialności społecznej. Jako członkini Fundacji Aktywna Demokracja reprezentowała stanowisko młodych osób na zjazdach międzynarodowych, pokazując aktywną postawę obywatelską.

Magdalena Bartosiewicz

Magdalena jest radczynią prawną. Specjalizuje się w szeroko pojętym prawie gospodarczym oraz karno-gospodarczym. Zdobywała doświadczenie w renomowanych kancelariach specjalizujących się w obsłudze podmiotów krajowych, w tym spółek Skarbu Państwa oraz międzynarodowych korporacji. Obecnie prowadzi własną kancelarię.

Magdalena jest członkinią Rady Okręgowej Izby Radców Prawnych w Warszawie, przewodniczącą Komisji Zagranicznej i Praw Człowieka tejże Rady, a także członkinią Komisji Praw Człowieka Krajowej Rady Radców Prawnych. Współpracuje z polskimi organizacjami pozarządowymi świadczącymi pomoc prawną pro bono, w tym Stowarzyszeniem Interwencji Prawnej.

Od 2022 roku koordynuje utworzone przy Krajowej Radzie Radców Prawnych Centrum Koordynacji Pomocy Prawnej, którego działalność nakierowana jest na pomoc osobom potrzebującym oraz dotkniętym kryzysem uchodźczym. W 2022 roku Samorząd radców prawnych uhonorował ją nagrodą Kryształowe Serce Radcy Prawnego.



Aleksandra Pawlicka

– publicystka  TVP Info od 1 maja 2024 r. wcześniej dziennikarka tygodnika „Newsweek”, „Przekrój”  i korespondentka BBC Polska Sekcja w Brukseli w czasach negocjacji Polski z UE.

Komentatorka telewizyjna i radiowa, autorka książek biograficznych („Historie rodzinne” – na podstawie rozmów z Jerzym Stuhrem), wywiadów rzek: „Ta straszna Środa” – z Magdaleną Środą, „Jest życie po końcu świata” – z Joanną Kos-Krauze oraz „Bardzo dawno temu, mniej więcej w zeszły piątek” – z Janem Tomaszem Grossem, a także książek podróżniczych: „Światoholicy”, „Siedem razy świat”,  „Zansakr” i „Spitsbergen” oraz książek poświęconych Kongresowi Kobiet – „Czas na kobiety” i „Grzeczne już byłyśmy”.

Instruktorka jogi. 



Festiwal Góry Literatury 2024

Jubileuszowa 10. edycja Festiwalu Góry Literatury, największego literacko-społecznego wydarzenia w Polsce, odbyła się w dniach 4–14 lipca 2024 roku. Spodziewaliśmy się dużego zainteresowania i rekordowej frekwencji, jednak zaangażowanie uczestników i uczestniczek przerosło nasze najśmielsze oczekiwania. Choć nie dla statystyk organizujemy nasz Festiwal, liczby robią wrażenie, pokazują bowiem skalę i rozmiar przedsięwzięcia.

Była to najdłuższa w historii edycja Festiwalu Góry Literatury. W trakcie 11 dni zorganizowaliśmy 153 wydarzenia, w tym 2 przedstawienia teatralne, 5 wystaw, 8 pokazów filmowych, 11 koncertów, 19 warsztatów i seminariów oraz 65 dyskusji i debat. Gościliśmy ponad 230 osób z szeroko pojętego świata kultury. Pojawili się u nas pisarze i pisarki, poeci i poetki, twórcy filmowi i twórczynie filmowe, artyści wizualni i artystki wizualne, politycy i polityczki, prawnicy i prawniczki, aktywiści społeczni i aktywistki społeczne, publicyści i publicystki, filozofowie i filozofki, przedstawiciele i przedstawicielki nauk ścisłych.

Spotkaliśmy się z naszą publicznością w 23 lokalizacjach Ziemi Kłodzkiej, regionu wałbrzyskiego na Dolnym Śląsku oraz na Opolszczyźnie. Gościliśmy na Zamku Sarny w Ścinawce Górnej, w Nowej Rudzie, Kłodzku, Ludwikowicach Kłodzkich, Wałbrzychu, Świdnicy, Radkowie, Dzikowcu, Dusznikach-Zdroju, Karłowie, Jedlinie-Zdroju, Opolnicy i Brzegu.

Na żywo i stacjonarnie w wydarzeniach wzięło udział blisko 50 tysięcy osób. To o 15 tysięcy (około 43 procent) więcej niż w edycji z 2023 roku, która wówczas również była rekordowa. W warsztatach i seminariach w ramach Latającego Uniwersytetu Ludowego, naszego pasma edukacyjnego, wzięło udział ponad 800 osób (spośród łącznie 1200 aplikujących do udziału). Na żadnym z warsztatów nie było wolnych miejsc, a listy uczestników, w tym rezerwowe, zapełniły się na długo przed rozpoczęciem Festiwalu.

Do tej pory na temat FGL 2024 wzmiankowano w mediach tradycyjnych i elektronicznych blisko 4 tysiące a ze swoimi informacjami dotarliśmy aż do ponad 48 milionów odbiorców. Odwiedziło nas dwa razy więcej akredytowanych dziennikarzy i dziennikarek niż w roku ubiegłym, w tym po raz pierwszy liczna reprezentacja mediów publicznych. Program II i Program III Polskiego Radia objęły nasze wydarzenie patronatem medialnym, relacjonowały nasze wydarzenia na bieżąco i nadawały audycje na żywo z Festiwalu.

FGL2024 pion
fot. Jerzy Wypych

Płatny był wstęp na 46 wydarzeń, w pozostałych 107 można było uczestniczyć za darmo. Chcemy to podkreślić, ponieważ właśnie dzięki środkom pozyskanym ze sprzedaży biletów i karnetów mogliśmy finansować między innymi warsztaty i seminaria: te dla dzieci w ramach Małych Gór Literatury i te dla dorosłych realizowane w paśmie Latającego Uniwersytetu Ludowego.

Transmitowaliśmy na żywo 59 wydarzeń (spotkań i debat). Do 10 września 2024 nasze materiały na Facebooku i YouTubie obejrzało niemal 400 tysięcy osób. Udostępniliśmy również nagrania pięciu wybranych wydarzeń, które nie były transmitowane na żywo, ale zostały zarejestrowane – między innymi spotkań poetyckich zorganizowanych w Miejskiej Bibliotece Publicznej w Nowej Rudzie. Doświadczenie z lat ubiegłych pokazuje, że statystyki będą znacznie rosnąć, gdyż pozostawiamy udostępnione w sieci zapisy nagrań, można je obejrzeć i odsłuchać w dowolnym miejscu i czasie.

Największym zainteresowaniem publiczności cieszyło się performatywne czytanie fragmentów „Ksiąg Jakubowych” Olgi Tokarczuk w 10. rocznicę wydania powieści: głośnej lekturze przysłuchiwało się 2 tysiące osób.

Zespół Book Trucka, czyli Mobilnej Księgarni Tajnych Kompletów, który towarzyszył nam z książkami naszych gości w większości festiwalowych lokalizacji, sprzedał około 5 tysięcy egzemplarzy. To o 25 procent więcej niż w ubiegłym roku.

Wybrane wydarzenia były tłumaczone na żywo na polski język migowy przez Monikę Inglot-Werner oraz Annę Morawską.

Bez wątpienia Festiwal Góry Literatury utrzymuje status największego literacko-społecznego wydarzenia w Polsce. Dobitnie udowodniliśmy, że pozostajemy przestrzenią dialogu, a z naszych scen niejednokrotnie padały słowa krytyki, także wobec obecnie rządzących. Bez względu na lokalizację wydarzeń czuliśmy, że jesteśmy miejscem, w którym wolność, poważna rozmowa oraz swobodna wymiana myśli mają pierwszorzędne znaczenie. Podobne głosy odbieraliśmy od naszych gości oraz festiwalowej publiczności. Niejednokrotnie spotkaliśmy się z opiniami, że „takie rozmowy zmieniają świat”.

Mimo to – a może właśnie dlatego – borykaliśmy się z mową nienawiści w przestrzeni wirtualnej. Fala hejtu popłynęła w stronę FGL, wybranych gości i naszej Fundatorki. Nasze konta w mediach społecznościowych zostały zgłoszone jako spamerskie i głoszące nieprawdziwe informacje i w rezultacie zablokowane w trakcie trwania Festiwalu. Głośno sprzeciwiamy się atakom personalnym, manipulacji i dezinformacji. Nie akceptujemy również głosów pouczających ofiarę hejtu w myśl zasady: trzeba było nie prowokować. Interesuje nas źródło tej nienawiści i przyglądamy się jej przyczynom. Skłania nas to także do namysłu, w jakim kierunku prowadzić naszą scenę debat, by niezmiennie rozwijać dialog, a nie przyczyniać się do pogłębiania polaryzacji społeczeństwa. Pragniemy, by Festiwal pozostał sferą niezachwianej wolności i bezpiecznej, niezależnej wymiany poglądów.

Podczas uroczystego otwarcia Festiwalu w Miejskim Ośrodku Kultury w Nowej Rudzie Grzegorz Tokarczuk, prezes zarządu Fundacji Olgi Tokarczuk, odniósł się do rekordowej frekwencji festiwalowej z minionego roku. – Trudno o większą zachętę do dalszej pracy. Swoją liczną obecnością potwierdzają państwo jakość festiwalowych wydarzeń – dziękował publiczności za przybycie. – Osią tego festiwalu jest zadawanie pytań. Podobnie jak literatura i sztuka zachęcamy do zastanowienia się i dyskusji, nie udzielamy gotowych odpowiedzi.

Prezes nawiązał także do pierwszych edycji FGL, które odbywały się na tarasie domu Olgi Tokarczuk, i opowiedział o więzi, która narodziła się między osobami na scenach i przed nimi: – Właśnie ta bezpośrednia zażyłość była jednym z wyróżników naszego Festiwalu. Chcemy, aby tak pozostało.

Ukształtowanie ogrodu pozwalało na stworzenie swoistego amfiteatru. Ale też na bliskość. Cieszę się, że mimo tak ogromnego rozwoju ten rodzaj bliskości pomiędzy gośćmi festiwalowymi a publicznością wciąż jest jednym z najważniejszych elementów tego wydarzenia. Trochę przeraża mnie tegoroczny rozmach, nie sposób wziąć udziału we wszystkich wydarzeniach z równym skupieniem i zaangażowaniem, ale tym bardziej doceniam pracę Fundacji i całego zespołu – skomentowała sama Noblistka.

Pełnoprawną uczestniczką wydarzeń podczas tegorocznej edycji FGL była… pogoda. Nie oszczędzała nas: były upały i słońce, ale doświadczyliśmy też oberwania chmury i burz z piorunami. Raz, troską o bezpieczeństwo naszych gości i gościń oraz publiczności, zostaliśmy zmuszeni do przerwania spotkania i odwołania koncertu. Na szczęście udało nam się dodać odwołane wydarzenie do programu następnego dnia. Z podziwem przyglądaliśmy się naszej publiczności, która zdawała się nic sobie nie robić z nieprzychylnej aury i bez względu na warunki atmosferyczne w skupieniu uczestniczyła w spotkaniach.

Nie zapominamy, że to literatura jest siłą napędową Festiwalu Góry Literatury. Od lat poświęcamy jej najwięcej miejsca i przyglądamy się jej sprawczości. W tym roku rozmawialiśmy o najnowszych książkach pisarzy i pisarek, poetów i poetek, reporterów i reporterek – tych popularnych i tych mniej znanych. Nie zabrakło też dyskusji wokół książek popularnonaukowych i biografii.

Zorganizowaliśmy dwa czytania na żywo, nazwane przez nas „głośnymi lekturami”. Ośmieleni sukcesem zeszłorocznego czytania „Empuzjonu”, tym razem zaadaptowaliśmy fragmenty „Ksiąg Jakubowych”, opus magnum Olgi Tokarczuk. W tym roku przypada 10. rocznica wydania powieści (to jedna z wielu rocznic świętowanych podczas tej edycji). Znakomici aktorzy i aktorki ożywili na kilkadziesiąt minut bohaterów „Ksiąg”, co znów okazało się istotnym i niezapomnianym przeżyciem. Zgromadzona tłumnie publiczność mimo deszczu z uwagą przysłuchiwała się performatywnemu czytaniu w wykonaniu Matyldy Damięckiej, Heleny Englert, Andrzeja Seweryna i Macieja Stuhra.

Również sama Noblistka przeczytała swój utwór. W ramach drugiej głośnej lektury usłyszeliśmy „Profesora Andrewsa w Warszawie”, czyli opowiadanie Olgi Tokarczuk z tomu „Gra na wielu bębenkach”. To jedna z niewielu pozycji w polskim kanonie lektur szkolnych, której twórca (w tym przypadku: twórczyni) żyje. Wydawałoby się, że nie ma w tym niczego dziwnego – wszak klasyki literatury powstającej przez tysiąclecia jest znacznie więcej niż dzieł napisanych przez autorki i autorów żyjących. Z tego punktu widzenia, a także z perspektywy dystansu niezbędnego, by ocenić jakość dzieła, ta nierównowaga wydaje się oczywista. Jednak wraz ze zmianą czasów zmieniają się oczekiwania czytelników i czytelniczek, szczególnie młodych. I mają oni prawo czytać o problemach sobie bliskich i znanych. Skorzystaliśmy zatem z okazji, by zaprezentować ważny tekst współczesny w wykonaniu autorki bez szkolnego przymusu i narzucanej często interpretacji.

To wyjątkowe czytanie stanowiło wstęp do dyskusji o kanonie lektur szkolnych, do której zaprosiliśmy ministrę edukacji narodowej Barbarę Nowacką. Mając świadomość, jak trudno podejmuje się takie decyzje i jakie kompromisy towarzyszą ostatecznemu kształtowi listy lektur, Irek Grin pytał o rolę ministerstwa w tym procesie, o rzeczywisty wpływ urzędników na zmiany kanonu i o kryteria, jakimi się kierują. Jak wygląda system? Jakimi narzędziami dysponuje ministerstwo w kształtowaniu nawyków czytelniczych dzieci i młodzieży? – Uważam, że to nie politycy powinni się zajmować lekturami, ale powinni je czytać i znać. Chciałabym, aby nauczyciel miał jak najwięcej autonomii. Jest fundamentem szkoły i tylko od niego zależy, jak ta szkoła będzie wyglądała – powiedziała ministra.

Rozmowa krążyła nie tylko wokół tematów związanych z edukacją, lecz także bieżących wydarzeń politycznych, w tym głosowania w sprawie depenalizacji aborcji. Dzień przed spotkaniem Sejm nie uchwalił bowiem nowelizacji Kodeksu karnego dotyczącej dekryminalizacji pomocy w przerywaniu ciąży. – Znacznie łatwiej czuć frustrację, gdy się stoi na ulicy, będąc częścią ruchu obywatelskiego. Zupełnie inaczej jest, gdy przegrywamy (…) dlatego, że sojusznicy wybierają inaczej, niż zadeklarowali obywatelkom i obywatelom. Nie ustaniemy w walce o prawa kobiet. Nie poddamy się, dopóki nie będzie normalnie – zapewniała ministra na naszej scenie.

Na tegorocznym FGL Olga Tokarczuk poprowadziła rozmowę o twórcy koncepcji psychologii analitycznej i psychiatrze Carlu Gustavie Jungu. Zaprosiła do niej wybitnych znawców twórczości Junga: kulturoznawcę i antropologa Leszka Kolankiewicza oraz filozofa Tomasza Stawiszyńskiego. Przyczynkiem do dyskusji było wznowienie książki „Odpowiedź Hiobowi” Junga – uważanej za jedną z najważniejszych książek XX wieku – w serii „Inne Konstelacje” Wydawnictwa Literackiego, do której tytuły wybiera właśnie Noblistka, przypominając lub po raz pierwszy prezentując polskiej publiczności najistotniejsze jej zdaniem teksty kultury światowej. W tym konkretnym wypadku Olga Tokarczuk napisała również posłowie. – Jung mnie sformatował. Dzięki tej lekturze wybrałam psychologię na studia – opowiadała na naszej scenie. Pytała swoich rozmówców, co ich pociąga i rozpala ich wyobraźnię w nieoczywistej koncepcji szwajcarskiego psychologa, którą sama określiła jako „wizję życia jako podróży ku pełni”. Tomasz Stawiszyński wskazał na koncepcję synchroniczności, z kolei Leszek Kolankiewicz mówił o „dramatycznej, ale pełnej nadziei wizji losu ludzkiego”. – Przychodząc na świat, człowiek jest sobie zadany jako dzieło do wykonania, jest nigdy niezamkniętą sumą zdarzeń – powiedział.

pionowo piesek festiwal góry literatury 2023 zamek sarny
fot. Jerzy Wypych

Wspominaliśmy także sumeryjski mit o bogini wojny i miłości Inanie, która stała się dla Olgi Tokarczuk kolejną inspiracją. W libretcie do opery „Ahat ilī. Siostra bogów” Aleksandra Nowaka autorka na nowo opowiada historię bogini balansującej między światami żywych i umarłych. Opowieść w publikacji wydawnictwa słowo/obraz terytoria dopełnia komentarz Zbigniewa Mikołejki. Ten jeden z najstarszych mitów stanowił punkt wyjścia do rozmowy na temat uniwersalnych prawd dotyczących kondycji ludzkiej. Reżyserka teatralna Anna Augustynowicz, historyk literatury i wydawca Stanisław Rosiek oraz filozofka Magdalena Środa wspólnie zastanawiali się nad rolą mitu we współczesnym społeczeństwie. – U źródła wszystkich naszych drżeń leży lęk. Tekst Olgi Tokarczuk jest uzdrawiający, ale nie terapeutyzujący. Jest zachętą, by nie bać się konfliktowości wewnętrznej, która jest w każdym z nas. Olga Tokarczuk sięga w nim w głąb ludzkiej otchłani – oceniła Anna Augustynowicz. Paneliści dyskutowali też o wyobrażeniach, lękach i niepokojach wpisanych w mityczne opowieści oraz o roli bogini Inany w kontekście rozważań na temat granicy między życiem a śmiercią.

Na jubileuszowym FGL gościliśmy uznanych autorów zagranicznych. Adania Shibli, palestyńska pisarka, autorka kilku powieści i tekstów scenicznych oraz krótkich form literackich, przyjechała na Festiwal, by porozmawiać z nami o „Drobnym szczególe” (wydawnictwo Drzazgi). Powieść, która przyniosła jej nominację do Bookera i National Book Award, w ubiegłym roku ukazała się w Polsce w przekładzie Hanny Jankowskiej. Pełna przemocy książka, będąca zapisem pamięci i głosu ofiar, opowiada o poszukiwaniu sprawiedliwości dla dziewczyny, która kilkadziesiąt lat wcześniej została zgwałcona i zamordowana przez Izraelczyków na pustyni Negew. – W pisarstwie współczesnych autorów palestyńskich ważne jest, jak warunki codzienności stają się sposobem pisania i tworzenia literatury. Arabskie słowo oznaczające „literaturę” oznacza również „etykę”. Mówimy jednocześnie o moralności i literaturze, wydaje mi się to niezwykle ważne – mówiła Shibli na Zamku Sarny. Przeczytała także fragmenty swej powieści w języku arabskim. Rozmowę przeprowadził Michał Nogaś, tłumaczyła Katarzyna Janusik, a nagranie spotkania transmitowano na antenie radiowej Trójki w ramach audycji „Wszystkie książki świata”.

Był też z nami izraelski pisarz Yakov Z. Mayer, autor łotrzykowskiej powieści „Nechemia” (Wydawnictwo Literackie, przekład: Magdalena Sommer), o którą pytała go Urszula Glensk. Rabusie, cudowni ozdrowieńcу, wędrowni aktorzy, żydowscy, muzułmańscy oraz chrześcijańscy wizjonerzy to pozornie poboczni bohaterowie tej książki, którzy pokazują nam burzliwą epokę i rzeczywistość głównego bohatera, tytułowego Nechemii. Książka została nazwana prequelem „Ksiąg Jakubowych” Olgi Tokarczuk. – Ukazuje nam siedemnastowieczną Rzeczpospolitą, w jednym z najdramatyczniejszych momentów swej historii, widzianą oczami mimowolnego awanturnika, kabalisty i włóczęgi, wplątanego w dzieje fałszywego Mesjasza ze Smyrny – pisała o niej sama Noblistka. Podczas Festiwalu autor opowiadał, że „Nechemia” została oparta na losach postaci historycznej, o której niewiele wiadomo: – Wiemy, że urodził się w Polsce, spotkał jednego z mesjaszy, nawrócił się na islam w Turcji i umarł jako trędowaty w Amsterdamie. Gdy po raz pierwszy przeczytałem o Nechemiii, pomyślałem, że to materiał na pracę naukową, ale potem odkryłem, że nie jestem w stanie znaleźć nic więcej poza tymi trzema krótkimi informacjami sięgającymi XVII wieku. Muszę przyznać, że ta postać mnie zafascynowała. Prawie każda osoba w mojej książce ma swoje źródło historyczne. Rozmowę z pisarzem tłumaczyła Katarzyna Janusik.

Włączyliśmy się także w obchody Roku Czesława Miłosza, którego jednym z istotniejszych wydarzeń jest wznowienie głośnego eseistycznego tomu „Ziemia Ulro” (wydawnictwo Znak), opatrzone przedmową Olgi Tokarczuk. Choć od pierwszego wydania dzieła minęło już niemal pół wieku, wiele wskazuje na to, że nadal pozostaje ono żywe w odbiorze i w wielu aspektach nie przestaje być aktualne. Niegdyś książka „zakazana”, czytana ukradkiem, z wypiekami na twarzy – a dzisiaj? O swoich perspektywach i doświadczeniach lekturowych opowiedzieli literaturoznawca Stanisław Bereś oraz pisarki Joanna Bator i Małgorzata Lebda. – Tej książki nie da się czytać nieosobiście. Chociaż jest dziełem filozoficznym i historyczno-literackim, Miłosz uruchamia całą swoją biografię, bardzo zręcznie wplata ją w swoje rozważania i czyni siebie elementem diagnozy, którą nazwałbym ponuro paszkwilem na cywilizację. Jest to diagnoza katastroficzna – skonstatował Stanisław Bereś. Debatę poprowadził Emil Pasierski.

Joanna Bator rozmawiała też z nami o matczyźnie literackiej i języku macierzystym. To literackie sposoby na nawiązanie relacji człowieka ze światem poprzez rozpoznanie, włączenie i rozszerzenie funkcji opowieści. Katarzyna Byłów, antropolożka kulturowa, tłumaczka i członkini Fundacji Olgi Tokarczuk, pytała między innymi o to, jakie zasoby uruchamia język macierzysty, jak pisać o ucieleśnieniu i umiejscowieniu człowieka oraz jakie konsekwencje może mieć literatura pisana językiem, który nie wbija klina pomiędzy nas a rzeczywistość.

W trakcie Festiwalu często rozmawialiśmy o literaturze, która skłania do namysłu nad rozmaitymi rolami kulturowymi warunkowanymi przez płeć biologiczną.

Dlatego między innymi ponownie gościliśmy Joannę Kuciel-Frydryszak, której „Chłopki. Opowieść o naszych babkach” (wydawnictwo Marginesy) od zeszłorocznej premiery pozostają jedną z najgoręcej dyskutowanych w Polsce książek. Ta opowieść o przemilczanych kobiecych historiach przenosi nas w realia polskiej wsi dwudziestolecia międzywojennego i ukazuje głęboki kryzys lat 30. XX wieku. Autorka oddaje głos babkom i prababkom, a opis ich codzienności ukazuje siłę wiejskich kobiet, ich oddanie rodzinie i podporządkowanie pracy, ale też uwikłanie w struktury patriarchatu oraz głębokie pragnienie zmiany i samostanowienia. Aleksandra Majak pytała autorkę o kulisy powstania książki, o jej recepcję i związki ze zwrotem chłopskim w literaturze i kulturze oraz o herstorie opowiadane zza progu wiejskich chałup. – Trudność polegała na tym, aby dobrać język do opowieści i nie epatować przemocą – opowiadała Joanna Kuciel-Frydryszak o procesie twórczym. I podsumowała: – Chciałam dać głos kobietom, które nigdy go nie miały, pozwolić wybrzmieć wydarzeniom najtrudniejszym, nawet jeśli książka wyda się przygnębiająca w odbiorze. Wiem z rozmów z czytelnikami, że nie czytają jej jednym ciągiem, muszą odłożyć, odpocząć. Ja to rozumiem, tak samo ją pisałam.

Joanna Kuciel-Frydryszak wzięła ponadto udział w dyskusji, w której zestawiliśmy jej reportaż „Służące do wszystkiego” (wydawnictwo Marginesy) z książką Marty Strzeleckiej „Ziemianki. Co panie z dworów łączyło z chłopkami” (wydawnictwo Marginesy). Michał Nogaś pytał reporterki o powiązania między Polkami z różnych warstw społecznych w czasach II Rzeczpospolitej i o ówczesne życie codzienne. Mogliśmy także posłuchać opowieści o stosunku żyjących wtedy kobiet do szkół, gospodarstwa i małżeństwa oraz dowiedzieć się, które z nich rzeczywiście częściej podróżowały po świecie – i dlaczego.

Z Justyną Dąbrowską dyskutowaliśmy o reportażu „Przeprowadzę cię na drugi brzeg. Rozmowy o porodzie, traumie i ukojeniu” (wydawnictwo Agora). Autorka jest certyfikowaną psychoterapeutką z długim stażem. Największe doświadczenie zdobyła w pracy z matkami – specjalizuje się w psychoterapii okołoporodowej i depresji poporodowej, pomaga w nawiązywaniu uczuciowej relacji pomiędzy rodzicem a dzieckiem. Jej najnowsza książka dotyczy najgorszych i najmilszych emocji towarzyszących przyjściu na świat nowego człowieka. Bez tabu opowiada o wszystkich przeżyciach matek, nie tylko tych wartych uwiecznienia na portalach społecznościowych. – Nie napisałam tej książki przeciwko lekarzom ani położnym, nie chciałam dorzucać kamyczka do ogródka polaryzacji. Ale chciałam zapytać, jak to możliwe, że jedni ludzie robią drugim takie rzeczy – wyjaśniała autorka. Prowadzącej spotkanie Urszuli Glensk opowiadała też o rozmowach z kobietami. Wyznała między innymi: – Jedna z bohaterek powiedziała mi, że do porodu trzeba się przygotować jak na wojnę. To mnie smuci, ponieważ pokazuje, jaki obraz porodu, częściowo adekwatny, mają w głowie polskie kobiety.

Justyna Dąbrowska wzięła także udział w dyskusji o roli położnych z Sabiną Jakubowską, autorką powieści „Akuszerki” (Grupa Wydawnicza Relacja). OIga Wróbel pytała je, co łączy losy i przeżycia historycznych akuszerek i współczesnych położnych, co się zmieniło w kwestii oczekiwań i potrzeb rodzących. Autorki rozmawiały o narracjach otaczających przyjście na świat dziecka i o ich konsekwencjach dla kobiet, stanowiących – w zależności od paradygmatu – podmiot lub przedmiot rytuałów społecznych i medycznych otaczających okres połogu.

Debatowaliśmy również o istnieniu literatury nazywanej „kobiecą”. Waldek Mazur rozmawiał z trzema literatkami, które wydały w tym roku nowe książki: Sylwią Chutnik, Wiolettą Grzegorzewską oraz Karoliną Jaklewicz. Ich pisanie różni wszystko: tematyka, język i bohaterki. Pisarki pracują literacko na innych rejestrach wrażliwości, operują odmiennym humorem, szukaliśmy zatem punktów stycznych dla ich twórczości. Dyskusja dotykała problemu traktowania „literatury kobiecej” paternalistycznie, jako gorszej jakościowo i przeznaczonej tylko dla kobiet, a także kwestii parytetów wśród jurorów nagród literackich. – Jeśli ktoś nie sięgnie po moją książkę, dlatego że piszę o prawach kobiet, to mi nie bardzo na takim czytelniku zależy – wyznała Grzegorzewska. Prowadzący spotkanie porównał sytuację pisarek do realiów politycznych i pytał, czy pisarki nie powinny przestać obracać się we własnym środowisku i „dotrzeć do bańki, która nie słucha”. – Dlaczego po raz kolejny mamy robić to my? Dlaczego mężczyźni nie są w stanie zainteresować się ponad połową populacji, co robią ich mamy, żony, córki, siostry? Bez przesady. Nie mam zamiaru chodzić po domach i pytać, czy chcieliby państwo porozmawiać o feminizmie i o tym, że mamy nierówność w literaturze. Nie mam już siły na to. Chciałabym zakrzyknąć: ogarnijcie się! – odpowiedziała Sylwia Chutnik.

fot. Jerzy Wypych

Sylwię Chutnik pytaliśmy też o jej najnowszą książkę: zbiór opowiadań „Dintojra” (wydawnictwo Znak Literanova), powstałych w latach 2015–2021, które łączy motyw tytułowej dintojry (z hebrajskiego: zemsty). Charakterystyczne dla pisarki skupienie na postaciach kobiet pozwala jej poruszyć problem wdrukowanego milczenia, przemocy seksualnej, wstydu. Opowiadanie kobiecych historii nie tylko przełamuje tabu, lecz także uruchamia w bohaterkach złość i chęć zemsty. Krążąc wokół tematu feministycznego gniewu, prowadząca spotkanie Aleksandra Majak pytała autorkę o przerywanie milczenia, literaturę po #MeToo oraz wyzwania krótkiej formy.

O nowej książce rozmawialiśmy również z Wiolettą Grzegorzewską, której głośny debiut „Guguły” przyniósł nominację do Międzynarodowej Nagrody Bookera. W powieści „Tajni dyrygenci chmur” (wydawnictwo W.A.B.) autorka powróciła do dzieciństwa na skraju Jury Krakowsko-Częstochowskiej. Pisarz Maciej Hen pytał ją, czego szukała w swoim dawnym świecie i co tym razem ją tam zaprowadziło.Tytuł książki jest metaforą, można go interpretować dowolnie, ale akcja dzieje się dokładnie w 1986 roku. Jest to schyłek komunizmu, epoka Jaruzelskiego. Pamiętam, jak byliśmy wówczas indoktrynowani, wiele rzeczy należało do sfery tajnej, nie mówiło się o nich bądź nie wolno było o nich mówić. „Tajni dyrygenci chmur” to ci, którzy tym światem dyrygują, pociągają za sznurki: władza, reżim. To jeden z tropów interpretacji – zdradziła Grzegorzewska.

Jednym z głównych tematów tegorocznego Festiwalu Góry Literatury był przekład. W czasie spotkania z Jackiem Dehnelem i Piotrem Tarczyńskim mówiliśmy zatem o najnowszych tłumaczeniach Williama Faulknera, których się podjęli: „Gdy leżę, konając” (Dehnel) oraz „Światłość w sierpniu” (Tarczyński). Słynący z narracyjnych akrobacji autor zostaje na nowo wprowadzony do języka polskiego w serii wydawnictwa Znak Literanova. Małgorzata Kolankowska pytała obu tłumaczy między innymi o to, co zainspirowało ich do podjęcia się tego trudnego zadania, w jaki sposób udaje się im oddawać wielopłaszczyznowość narracji oraz jak starzeją się tłumaczenia.

Jacek Dehnel przyjechał do nas także ze swoją nową książką „Łabędzie”. Zastanawialiśmy się, czy to reportaż, saga rodzinna, powieść sensacyjna, czy może esej o pamięci. A może to wszystko jednocześnie? Dwa tomy łamią gatunkowe ograniczenia i o nie właśnie poetę, prozaika i tłumacza pytała Eliza Kącka. Podczas rozmowy Jacek Dehnel opowiadał również o wieloetapowej pracy nad książką i poszukiwaniu źródeł, w tym korzystaniu z archiwów Instytutu Pamięci Narodowej.

Z kolei Jakub Żulczyk opowiadał o swojej ostatniej powieści, „Dawno temu w Warszawie” (wydawnictwo Świat Książki), będącej kontynuacją bestselleru „Ślepnąc od świateł” – i to dwukrotnie, w rozmowach z Michałem Nogasiem oraz Olgą Wróbel. Bohaterami jego książki są mieszkańcy stolicy mierzący się z samotnością, skutkami epidemii, problemami społecznymi i ekonomicznymi, uzależnieniami. Szeroko eksponowane wątki polityczne uwiarygadniają opis, a Żulczyk, jak się wydaje, „bierze się” za każdą grupę społeczną. – Przemoc funkcjonuje jako ekwiwalent umowy w legalnej gospodarce, groźba przemocy jest zabezpieczeniem transakcji w świecie przestępczym. Gdy przyszedł covid, postawił gospodarkę na głowie, także taką gałąź nielegalnej gospodarki, jak handel narkotykami. To mnie ciekawiło, zacząłem badać ten temat – mówił.

Gościliśmy również jednego z najpoczytniejszych polskich autorów kryminałów, Wojciecha Chmielarza, który spotkał się z naszą publicznością dwukrotnie. Można byłoby powiedzieć, że rok 2024 jest niezwykle udany dla tego autora, ale jego dobra passa trwa już przynajmniej dekadę. W pierwszej połowie tego roku poza nową książką, zatytułowaną „Zbędni”, czytelnicy otrzymali też wznowienie powieści Wampir” oraz „Prosta sprawa”, do czego przyczyniła się zapewne serialowa adaptacja tej drugiej, kolejna w bogatym portfolio pisarza. Prowadzący spotkania z Wojciechem Chmielarzem Olga Wróbel oraz Waldek Mazur pytali go między innymi o to, czy nie znudziło mu się eksplorowanie ludzkiej natury w poszukiwaniu zła i jak znajduje czas, by nagrywać podcasty. – Intrygowała mnie wizja człowieka, który prowadzi śledztwo we własnej sprawie z pełną świadomością, że robi coś, co jest dla niego bardzo szkodliwe – opowiadał pisarz o pomyśle na najnowszą książkę.

Nawiązaliśmy też do tegorocznej edycji Międzynarodowego Festiwalu Poezji Silesius, której tematem przewodnim był sukces. Właśnie o nim rozmawialiśmy z Urszulą Honek i Joanną Mueller – dwiema uznanymi i nagradzanymi poetkami, dwoma ważnymi głosami polskiej poezji współczesnej, reprezentującymi dwa odmienne sposoby poezjowania. Inny uznany poeta, Wojciech Bonowicz, pytał je, czym są dla nich wiersz, tradycja wiersza, styl i wreszcie – tytułowy sukces. Dociekał, jakie zadania przed sobą stawiają, a także w jakim stopniu literatura pozwala im być wolnymi. Poeta i poetki wspólnie dociekali, co stanowi o tym, że wiersz jest „dobry”. – Dobry wiersz to wiersz, który jeszcze długo po lekturze we mnie pracuje. Czasem zapada we mnie tak głęboko, że powtarzam go, wraca do mnie, choć nawet zapominam, czyj to był wiersz i co to była za fraza – powiedziała Joanna Mueller. Obie autorki przeczytały również utwory ze swoich najnowszych książek: „Poltergeist” (Honek, wydawnictwo Warstwy) oraz „trule” (Mueller, wydawnictwo Biuro Literackie).

Podczas jednego ze spotkań zestawiliśmy ze sobą dwie na pozór nieprzystające, bardzo od siebie różne, a jednocześnie niezwykle sobie bliskie książki wydane w 2024, starając się udowodnić, że autobiografizm w literaturze polskiej ma się dobrze. Dowodzą tego swoimi najnowszymi prozami Eliza Kącka („Wczoraj byłaś zła na zielono”, wydawnictwo Karakter) i Maciek Bielawski („Ostatni”, wydawnictwo Książkowe Klimaty). Oboje piszą o pokoleniowości, polskiej rzeczywistości, budowaniu i pielęgnowaniu niełatwych relacji z najbliższymi. Są w ich książkach jeszcze absurd i humor (bardziej Bielawski) oraz niedostosowanie do narzucanych przez społeczeństwo norm (bardziej Kącka). Dyskusję poprowadził Waldek Mazur.

Pisarka i poetka Małgorzata Lebda oraz fotograf Rafał Siderski opowiadali o wspólnej pracy nad książką „Dopływy, drgania, powidoki i pieśni na brzegach” (wydawnictwo Warstwy). Ich projekt bazuje na materiale zebranym podczas „Czytania wody” – przygody/przedsięwzięcia, w trakcie którego Lebda w ciągu 28 dni pokonała biegiem 1113 kilometrów. Wszystko to wzdłuż brzegów Wisły, od źródła do ujścia. Gest ten z jednej strony miał zwrócić uwagę na bieżące problemy związane z wodą (w tym plany budowy drogi wodnej E40), z drugiej miał być paliwem zasilającym wyobraźnię, badaniem empirycznym, podczas którego sprawdza się, jak to jest towarzyszyć bytowi pozaludzkiemu – rzece – przez długi czas i w takiej intensywności. Rezultatem tej fotograficzno-literackiej współpracy jest książka, która bada możliwości opowiedzenia o rzece z jak najmniej antropocentrycznego punktu widzenia. Z autorami rozmawiał Michał Nogaś.

Podróżowaliśmy też z Michałem Rusinkiem dzięki jego najnowszej książce „Nadbagaż, czyli opowieści podróżne” (wydawnictwo Znak), w której opowiada o miejscach odległych i bliskich, od Szamotuł do Hanoi. Małgorzata Kolankowska pytała go nie tylko o doświadczenie bycia w drodze, odkrywanie nowych miejsc i ludzi, lecz także o to, jak przełożyć owo doświadczenie na opowieść, jak obserwować, by dostrzegać to, co cenne, jak notować, by uchwycić to, co ważne, i to, co ulotne.

Zestawiliśmy również opowieści podróżne Michała Rusinka z najnowszą książka Krzysztofa Vargi „Ostrygi i kamienie. Opowieść o Normandii, Bretanii i Pikardii”. Obie publikacje, choć odmienne, łączy wątek drogi – mimo że każdy z autorów rozumie ją inaczej. Na wspólnym spotkaniu opowiadali Urszuli Glensk o swoim postrzeganiu podróżowania. – Czuję wewnętrzny przymus bycia w podróży co jakiś czas, stoi za tym głęboko skrywany gen moich azjatyckich przodków. To jest dla mnie doświadczenie wyzwalające, sam proces jazdy. Ale nigdy nie miałem potrzeby zwiedzenia całego świata – wyznał Krzysztof Varga.

Rafał Księżyk opowiadał z kolei o śląskim undergroundzie doby PRL-u. W swojej najnowszej książce „Śnialnia” (Wydawnictwo Literackie) zebrał głosy grupy śląskich artystek i artystów, którzy pamiętają doświadczenie życia na własnych warunkach i prowadzenia poszukiwań (duchowych, estetycznych i innych) w sposób wolny w czasach, w których wszystko było limitowane i poddane kontroli. – Wątek głodu duchowego, pogoni za cudownością napędzał tych ludzi – mówił Księżyk podczas rozmowy z Wojciechem Bonowiczem.

Prowadzący zagościł na scenie także jako autor, a spotkanie poświęcone jego najnowszej książce „Dziennik pocieszenia” (wydawnictwo Znak) przyniosło dużo optymizmu i nadziei. Wojciech Bonowicz przeprowadza w niej czytelników przez trudy dzisiejszego świata – wieczny brak czasu, kryzysy i epidemię samotności. Z życzliwością i niepodrabialnym humorem pokazuje, jak odnajdować równowagę i pełnię. Radzi, by zaufać nadziei, z której wyrasta każda szansa na lepsze. Karol Maliszewski dopytywał autora, czym jest literatura, która nie pociesza. – Gram z formą „poradników dobrego życia”. Widzę niebezpieczeństwo w naszej kulturze: to, co pozytywnego mamy do powiedzenia o człowieku, o świecie w ogóle, przesunęło się właśnie w sferę poradników, coachingu, słowa motywującego. Jakby literatura przez duże „L” nie mogła powiedzieć, że jest jakiś sens w tym, co nas spotyka. Moja książka wyrasta z buntu wobec negatywizmu, którym się ostatnio karmimy – wyjawił Wojciech Bonowicz.

fot. Jerzy Wypych
fot. Jerzy Wypych

Katarzyna Groniec zadebiutowała w roli pisarki powieścią „Kundle”, która przyniosła jej nominację do Nagrody Literackiej Gdynia za „za misterne splecenie ze sobą wielu opowieści, które łączy małe miasteczko na Górnym Śląsku”. I także w roli pisarki Katarzyna Groniec gościła na naszej festiwalowej scenie. – Miasto jest wysypiskiem rozbitków. Niepełne rodziny, podwójne tożsamości, poharatane dusze. Śląscy autochtoni, przesiedleńcy z Kresów, Żydzi, Romowie, Niemcy. A nad tym wszystkim – instancja narracyjna, która widzi wszystko osobno. Bo scalić się̨ tego nie da. To miejsce, gdzie pękła wieź języka i świata, gdzie króluje niekonkluzywność, a w codzienności otwiera się̨ egzystencjalna otchłań. Proza Groniec balansuje na skraju tej przepaści – zwykłej i niezwykłej zarazem – ze sprawnością̨ literackiego ucha i języka, jakiej zazdrości się̨ nie tylko debiutantom – napisała o tej książce Eliza Kącka, która poprowadziła spotkanie z autorką.

Również inna wokalistka, Reneta Przemyk, zadebiutowała na naszym Festiwalu w nietypowej dla siebie roli: moderatorki. Prowadziła spotkanie z Barbarą Sadurską dotyczące jej najnowszej powieści „Bajka, Bajeczka” (wydawnictwo Warstwy). Autorka opisuje w niej losy dorastającej dziewczynki i dorastającego razem z nią terroru, łącząc przenikliwą opowieść o rodzinie ze wstrząsającym political fiction. Na tle małych, codziennych lęków, niesmacznych obiadów, brzydkich ubrań i okrutnych kolegów wybucha Wielka Historia. Książka ta to portret dzieciństwa jako czasu, w którym uczymy się zadawania i przyjmowania bólu, na zawsze żegnamy się z przyjaciółmi oraz wrogami i jesteśmy bardzo, bardzo samotni.

Filip Zawada, autor powieści, sztuk teatralnych, muzyki, aktor, fotograf, performer, łucznik, ale też rysownik, tym razem opowiadał nam o… ziemniakach. A konkretnie o swojej najnowszej książce „Z punktu widzenia ziemniaka” (wydawnictwo Znak). Olga Wróbel, która prowadziła spotkanie z autorem, napisała, że ta pozycja to zbiór jednokadrowych komiksów, których bohaterem jest nieporadnie nakreślona bulwa, wyposażona w ręce, nogi i życiowe refleksje. Opowieść Zawady można czytać, oglądać i rozumieć na wiele sposobów. – Teksty, które towarzyszą tym kilkuset rysunkom, postanowiłem napisać, wspominając 11 lat rysowania ziemniaków i ważne elementy, o które zahaczały. Są ważne dla zrozumienia kontekstu. To nie jest tylko komiks, lecz fragmenty czyjegoś życia. Czasami są to pytania mojego syna, na które nie znałem odpowiedzi, w stylu: „Czy wolałabyś, tato, być szczęśliwym alkoholikiem czy nieszczęśliwym milionerem?”. Na takie pytanie nie da się odpowiedzieć, nie uwzględniając smrodku edukacyjnego, którego chciałem uniknąć w kontakcie ze swoim synem – opowiadał Zawada.

Z autorami książek dla najmłodszych czytelników, Agatą Romaniuk i Grzegorzem Kasdepkem, zastanawialiśmy się – nieco przekornie – komu potrzebna jest literatura dzięcieca. Agata Romaniuk odniosła się do faktu, że rozmowa odbyła się bezpośrednio po spotkaniu z ministrem sprawiedliwości Adamem Bodnarem. – Myślę, że mamy najważniejszą robotę na świecie, jeśli chodzi o literaturę. Piszę po to, żeby wychować obywateli, aktywistów, mądrych, dobrych ludzi. Dobrych ministrów też! Jestem przekonana, że Adam Bodnar dużo czytał w dzieciństwie – podsumowała. Autorzy odnieśli się ponadto do kwestii marginalizacji literatury dziecięcej w ogólnym dyskursie literackim i społecznym. – Dzieci są najważniejszą publicznością na świecie. W naszych czasach książki czytają niepokorne umysły, niespokojne duchy, a w przypadku dzieci przyszli rewolucjoniści, buntownicy, wynalazcy, osoby, które będą zmieniały świat na lepsze. Nieoczytane społeczeństwo dokonuje niewłaściwych wyborów także przy urnach wyborczych – uważa Grzegorz Kasdepke. Dyskusję poprowadziła Dorota Oczak-Stach.

Gościliśmy też Marcina Orlińskiego, poetę, prozaika, krytyka literackiego i redaktora „Przekroju”, z jego najnowszą książką poetycką „Późne słońce” (wydawnictwo Wolno). Na książkę składają się wiersze bez tytułów, złożone z wersów połączonych w trzywersowe strofy. Podczas spotkania prowadzonego przez Ewelinę Adamik próbowaliśmy doświadczyć tekstu Orlińskiego, w którym pozornie nieznaczący drobiazg z codzienności staje się budulcem wiersza, oraz przyglądaliśmy się precyzji językowej tej poetyki.

W cyklu „Mniej znana literatura polska” Karol Maliszewski rozmawiał z poetkami: Sylwią Jaworską (mieszkającą w Kluczach, obok Pustyni Błędowskiej, która pisze nie tylko o pustyni i pustce, lecz częściej przygląda się uważnie kobiecie z klasy średniej, która „ma na komodzie krem na zmarszczki i xanax”) oraz Grażyną Wojcieszko (poetką z Krzywogońca i Brukseli, jednocześnie z dwóch krańców Europy, piszącą o wielkomiejskich rzeźniach i przyrodzie Borów Tucholskich). Tym cyklem staramy się przypomnieć, że poza nominacjami, nagrodami i recenzjami w renomowanych czasopismach kwitnie prężne i warte poznania życie literackie, powstają oryginalne i tajemnicze języki poetyckie.

Zorganizowaliśmy też spotkania prezentujące dokonania różnych pokoleń poetów. W cyklu „Młode głosy” słuchamy tych, którzy odświeżają język i spojrzenie na świat – ale przy tym nie zapominamy, że młoda poezja nie mówi jednym głosem. W spotkaniu wzięli udział Dominika Kaszuba, Marta Szumna-Mitek oraz Bartek Zdunek, a rozmowę poprowadził Karol Maliszewski. Z kolei bohaterkami spotkania „Starsze głosy” były długo wyczekiwane książki poetyckie: „Sois sage” Marcina Kurka (wydawnictwo Warstwy), „Tylko kanarek widział” Mariusza Grzebalskiego (wydawnictwo Warstwy) i „Nagonka” Bartłomieja Majzla (wydawnictwo WBPiCAK), opublikowane w 2023 i na początku 2024 roku. Prowadzone przez Ewelinę Adamik spotkanie było okazją do zestawienia trzech wyjątkowo wyrazistych i oryginalnych dykcji, a także do wsłuchania się w dojrzałe głosy poetyckie, które przez pewien czas milczały.

W ramach FGL odbyła się premiera najnowszego numeru „Notatnika Literackiego”. Pierwsze wydanie otwierał wywiad z Olgą Tokarczuk, dlatego nie powinno dziwić, że w końcu pismo dotarło na Festiwal zainicjowany przez Noblistkę. Prezentacji podwójnego numeru „Notatnika”, którego tematem przewodnim jest podróż, towarzyszyły głośne czytania opublikowanych w nim tekstów przez ich autorów: Katarzynę Kasię, Pawła Sołtysa i Krzysztofa Vargę.

Na naszej scenie ogłoszono laureatów 6. edycji konkursu im. Tymoteusza Karpowicza na recenzję literacką, organizowanego przez Wrocławski Dom Literatury i Fundację Olgi Tokarczuk. Jury w składzie: Kinga Dunin, Grzegorz Gauden, Karol Maliszewski, Magdalena Rabizo-Birek i Kazimiera Szczuka po lekturze nadesłanych tekstów postanowiło przyznać pierwsze miejsce Mai Sowińskiej za recenzję książki „Reneta” Barbary Klickiej pod tytułem „Negatywka”. Drugie miejsce zajął Wojciech Kopeć za recenzję tomu „112” Emilii Konwerskiej zatytułowaną „Podszczypywanie patriarchatu”. Trzecie miejsce przypadło Łucji Kudle za recenzję książki „Ciężar skóry” Małgorzaty Rejmer pod tytułem „Portrety bólu”. Jury wyróżniło też Kajetana Poniatyszyna, Barbarę Rojek oraz Piotra Wąsalę.

Gościliśmy ponadto bohaterów dwóch biografii – Jerzego Bralczyka i Aleksandra Kwaśniewskiego. Jeden z najbardziej znanych polskich językoznawców, krasomówca, specjalista od mowy polskiej i popularyzator wiedzy o naszym języku opowiedział Karolinie Oponowicz, współautorce książki „Bralczyk o sobie”, nie tylko o języku, ale przede wszystkim o sobie. Rozmowa krążyła od spraw codziennych, takich jak obowiązki domowe, aż po kwestie egzystencjalne. – Młodość jest chorobą poważną, ale uleczalną. Starość jest chorobą terminalną, zawsze kończy się śmiercią. Śmierć jest dana każdemu, a starość nie. Starość jest darem – powiedział.

Aleksander Kwaśniewski, który zakończył karierę polityczną w wieku, w którym dziś wielu dopiero ją zaczyna, był twarzą polskiej lewicy, współtworzył Konstytucję, wprowadził Polskę do NATO i Unii Europejskiej, odegrał istotną rolę podczas Pomarańczowej Rewolucji w Ukrainie – a wszystko to jeszcze przed pięćdziesiątką. Aleksander Kaczorowski, współautor wywiadu rzeki „Prezydent”, pytał go, jak to jest: wymyślić siebie na nowo, odnaleźć się w dojrzałym wieku poza polityką, być mężem i ojcem dwóch słynnych kobiet i wydać bestsellerową biografię. Rozmowa zahaczyła także o bieżącą polską politykę, temat agresji rosyjskiej na Ukrainę, kwestie bezpieczeństwa energetycznego oraz zbliżające się wybory prezydenckie w Stanach Zjednoczonych.

fot. Małgorzata Kujda
fot. Małgorzata Kujda

W tym roku powróciliśmy do pasma czeskiego, niegdyś mocno obecnego na Festiwalu. Gościliśmy uznane autorki z Czech, udowadniając, że literatura nie zna granic.

Była z nami Radka Denemarková, jedna z najbardziej rozpoznawalnych czeskich pisarek, która jest też literaturoznawczynią, nagradzaną tłumaczką, eseistką i autorką scenariuszy filmowych i teatralnych. To niestrudzona bojowniczka o prawa słabszych, przede wszystkim kobiet, ale ostrożnie obchodzi się ze słowem „feminizm”. W swoich książkach porusza przede wszystkim trudne tematy historyczne, takie jak wypędzenie Niemców sudeckich z Czech czy, ostatnio, chińskie społeczeństwo. Rozmawialiśmy z nią o tematach tabu w literaturze, o szukaniu w powieściach prawdy o przeszłości, o języku czeskim. – O ile muzyka czy sztuki piękne mogą funkcjonować w oderwaniu od języka i są w jakiś sposób uniwersalne, o tyle literatura jest ograniczona językiem. Pisarz jest zawsze zamknięty w więzieniu swojego języka. (…) Deklaruję, że wciąż będę pisać po czesku, ale nie chcę, aby język mnie ograniczał. Przeciwnie, chcę testować jego możliwości i rozszerzać granice – mówiła Denemarková. Spotkanie, tłumaczone przez Agatę Wróbel, prowadziła bohemistka Anna Wanik. Pisarce towarzyszyła na Festiwalu czeska ekipa filmowa, która przygotowuje film dokumentalny o niej, jej procesie twórczym i politycznym zaangażowaniu.

Petrę Dvořákovą pytaliśmy o dorastanie widziane jako najtrudniejszy okres w życiu większości z nas. Bohaterkami jej bestsellerowej powieści „Wrony” są nastolatki, które próbują sobie poradzić z poczuciem zagubienia i niezrozumienia, pozbawione wsparcia najbliższych. Aleksander Kaczorowski rozmawiał z autorką o dojrzewaniu w toksycznej rodzinie i doświadczeniu anoreksji, terapii przez sztukę i byciu matką dwóch dorastających synów. – Nigdy nie chciałam być pisarką – wyznała Dvořákova, która jako pielęgniarka pracowała na sali operacyjnej. Do pisarstwa popchnęły ją osobiste doświadczenia, w tym białaczka dziecka i kryzys wiary. Rozmowę tłumaczyła Agata Wróbel.

Trzecią autorką występującą na FGL w ramach pasma czeskiego była Anna Beata Hablová – czeska poetka, prozaiczka, teoretyczka architektury oraz urbanistka. Rozmawialiśmy z nią o artystach pracujących w supermarkecie, o smutnych erotykach oraz o tym, jak przebiega proces porzucania młodzieńczych iluzji. Hablová opowiadała też o poetyckim rapie, który bardzo intensywnie uprawia, i o miejskich chwastach. Wspólnie z prowadzącą Anną Wanik zastanawiała się również, czego dziś oczekujemy od filozofii. Dyskusję na język polski przełożyła Agata Wróbel.

W trakcie Festiwalu mówiliśmy także o świecie mediów społecznościowych i influencerach, do czego sprowokowały nas dwie książki: „Nie zostawaj influencerem” Janka Strojnego (wydawnictwo Znak Literanova) oraz „Influenza. Mroczny świat influencerów” Jakuba Wątora (wydawnictwo Agora). Janek Strojny był influencerem i wie, jak na tym zarabiać. Ale wie też, jakie ten świat niesie niebezpieczeństwa, bo sam im uległ, dlatego w swojej książce przestrzega, dlaczego nie warto do niego wchodzić. Z kolei dziennikarz Jakub Wątor podjął w „Influenzie” próbę opisu zjawiska, które zalewa naszą współczesność. – Mierzyłem się z dużym hejtem w sieci. I pewnego dnia wrzuciłem wpis, którego nikt nie zhejtował. Byłem przerażony. Bałem się, że umarłem. I byłem przerażony swoim przerażeniem – wspominał Wątor. Zaprosiliśmy obu autorów do rozmowy, by przyjrzeć się tej rzeczywistości uważniej i spróbować pokazać, co kryje się pod barwną fasadą, tak kuszącą, szczególnie dla młodych ludzi. Dyskusję prowadziła Katarzyna Kasia.

Pasmo Latającego Uniwersytetu Ludowego (LUL) stało się nieodłączną częścią Festiwalu Góry Literatury już kilka lat temu. W zeszłym roku podczas spotkania na terenie Zamku Sarny mówiliśmy o przekształceniu LUL w całoroczny cykl warsztatów, seminariów, lekcji i rozmów.

W małych miejscowościach dostęp do edukacji pozaszkolnej, poszerzonej o uświadamianie – w atrakcyjnej formie – największych zagrożeń współczesności i możliwych rozwiązań narastających problemów społecznych, jest bardzo ograniczony. Szkoła nie zawsze daje możliwości właściwego rozwoju i stawia młodzież, a niejednokrotnie również rodziców, na pozycji przegranej w stosunku do mieszkańców i mieszkanek dużych miast. Nieprzypadkowo poparcie dla skrajnych poglądów politycznych jest największe w małych, ubogich gminach. Nasz Festiwal odgrywa swoją rolę, wyrównując szanse, ale z racji ograniczeń czasowych nie może pełnić funkcji miejsca systemowego dokształcania. Latający Uniwersytet Ludowy ma to zmienić, umożliwiając całoroczne działania edukacyjne wśród najbardziej potrzebujących.

Pasmo edukacyjne na FGL przez ostatnie lata rozwijało się dynamicznie nie tylko ze względu na istotę podejmowanych w nim tematów i ogromne zainteresowanie mieszkańców i mieszkanek oraz publiczności festiwalowej, lecz także z powodu coraz większej liczby problemów społecznych i wypaczanego systemu kształcenia. Polska szkoła – począwszy od radykalnej zmiany kanonu lektur, na nowej polityce historycznej skończywszy – przekształciła się w ostatnich latach w miejsce indoktrynacji, wykluczania mniejszości narodowych, pogłębiania i polaryzacji podziałów społecznych oraz cenzurowania dyskusji o mniejszościach seksualnych, katastrofie ekologicznej, przemocy domowej, tożsamości płciowej, praworządności, równouprawnieniu i wielu innych kwestiach. Uczestnictwo w rozmowach na tematy ekologiczne, społeczne i historyczne, prowadzonych z nieograniczoną wolnością słowa i wypowiedzi, inspiruje, rozwija, zwalcza obojętność. To właśnie pragniemy robić przez realizację Latającego Uniwersytetu Ludowego.

Zajęcia w naszym paśmie edukacyjnym cieszą się coraz większym zainteresowaniem publiczności; w tym roku wzięło w nich udział ponad 800 osób. Sama Olga Tokarczuk podkreśla, że chętnie uczestniczy w warsztatach w ramach LUL-u i po każdym festiwalu czuje się bogatsza w wiedzę.

Bekriah Mawasi, palestyńska pisarka i tłumaczka, która zajmuje się kulturą wizualną, literaturą współczesną i ruchem, poprowadziła warsztaty „Czytając Palestynę”. Zajęcia były poświęcone sposobom odczytywania literatury palestyńskiej przy jednoczesnym uwzględnieniu i ukazaniu palestyńskich doświadczeń. Łącząc teksty ze sztuką i kinematografią, uczestnicy spróbowali zorientować się, w jaki sposób życie Palestyńczyków może być obecne i dostrzeżone w kontekście trwającego obecnie wielkiego wysiedlania. Prowadząca podpowiedziała, jak uwzględniać palestyńskie doświadczenia w praktykach kulturalnych oraz którędy poprowadzić osoby „czytające” palestyńską sztukę i kulturę.

Jak co roku od kilku lat swoje seminarium „Ex-centrum” poprowadził Edwin Bendyk, prezes zarządu Fundacji im. Stefana Batorego, dziennikarz, publicysta i pisarz, zajmujący się tematyką cywilizacyjną oraz relacjami między nauką i techniką a polityką, gospodarką, kulturą, życiem społecznym. Tym razem seminarium odbyło się pod hasłem „Końca świata nie będzie. Jeśli się postaramy”. Jego uczestnicy zastanawiali się między innymi, dokąd zmierza świat, czy przyszłość jest zdeterminowana oraz czego uczy nas wojna w Ukrainie. „Przyszłość jest teraz, tylko nierówno rozłożona”, stwierdził przed laty William Gibson. To prawda. W laboratoriach Krzemowej Doliny trwa nieustannie praca nad utopijnym światem przyszłości, w którym podróże na Marsa i kolonizacja pozaziemskich planet będą oczywistością, a jej realizacji sprzyjać mają osiągnięta wcześniej nieśmiertelność i technologiczna osobliwość. Krytyka tych fantazji koncentruje się na fakcie, że 750 milionów ludzi na świecie ciągle nie ma dostępu do elektryczności, a jeszcze więcej – do bezpiecznej wody. Konsekwencje kryzysu klimatycznego już dziś sprawiają, że coraz większe połacie Ziemi nie nadają się do życia. Mało kto jednak wierzy, że uda się osiągnąć cel Porozumienia paryskiego, czyli zatrzymać wzrost temperatury atmosfery na poziomie 1,5°C powyżej poziomu z epoki przedprzemysłowej. Oceny rozwoju sztucznej inteligencji dzielą uczonych i komentujących. Jedni mają nadzieję, że dzięki niej człowiek szybciej poradzi sobie z wyzwaniami ekologicznymi, społecznymi i gospodarczymi. Inni przekonują, że przyszłość ze sztuczną inteligencją nie będzie już potrzebować człowieka. W takiej sytuacji oczywiście znaczenie stracą napięcia geopolityczne, których wyrazem jest choćby rosyjska agresja i wojna w Ukrainie.

Dyrektorka Wrocławskiego Instytutu Kultury Dominika Kawalerowicz oraz do niedawna dyrektorka gdańskiego Instytutu Kultury Miejskiej Aleksandra Szymańska poprowadziły warsztaty „Nowa kultura polska”. Wspólnie z uczestnikami szukali podczas nich odpowiedzi na pytanie, jak wspierać i rozwijać kulturę odpowiadającą na wyzwania współczesności. Przyglądali się, gdzie w dynamicznie zmieniającej się rzeczywistości są twórcy i twórczynie, a gdzie instytucje i osoby je współtworzące. Zastanawiali się, jak bywa rozumiana misja publiczna w kulturze, na ile elastyczni i otwarci jesteśmy na nowe modele funkcjonowania kultury oraz czy jesteśmy gotowi do akceptacji nowych polityk kulturalnych. Punktem wyjścia do rozważań był Festiwal Góry Literatury, dla prowadzących stanowiący przykład tego formatu w kulturze, który ma znamiona i instytucjonalne, i projektowe, a jednocześnie ambicję odpowiadania na potrzeby publiczności chcącej dyskutować zarówno o literaturze, jak i o otaczającym świecie. Stąd też pytania o to, czy możliwa jest polityka kulturalna, która uwzględni potrzeby całego społeczeństwa i będzie wolna od doraźnych celów politycznych, a jednocześnie nie będzie uciekać od sporu i debaty.

Niezmiennie dużą popularnością cieszą się seminaria Magdaleny Środy, filozofki, profesorki Uniwersytetu Warszawskiego. W tym roku ich tematem były „Ciało, płeć, seks w filozofii”. Żaden z tych ważnych elementów ludzkiej kondycji przez setki lat nie stanowił problemu filozoficznego, a jedynie (?) normatywny: ciało dyscyplinowano i pogardzano nim, seksu zakazywano lub ograniczano jego formy, płeć normowano według binarnego schematu (kobieta–mężczyzna). Zwrot w filozofii, który możemy nazwać korporalno-seksualno-genderowym, nastąpił nie wcześniej niż w XX wieku, ale radykalnie wpłynął na pojmowanie tożsamości, społecznych relacji, a przede wszystkim obyczajowości. Uczestnicy seminarium rozważania zaczęli od pytań, czy ciało „wyprzedza” płeć, a ta determinuje seksualność, czy raczej to seksualność określa naszą płeć i ciało. Porozmawiali o seksualnych i cielesnych normach, zwłaszcza o tym, co kryje się poza nimi, a także o „przymusowej heteroseksualności”, płci, która wymyka się binarności, i pracy seksualnej. Filozoficznymi przewodnikami i przewodniczkami dla uczestników seminarium byli między innymi Platon, Simone de Beauvoir, Michel Foucault, Judith Butler i Paul B. Preciado.

Od lat nieodłącznym elementem Festiwalu Góry Literatury są warsztaty kreatywnego pisania. W tym roku spotkania, które zawsze odbywają się w Miejskiej Bibliotece Publicznej w Nowej Rudzie, zostały zatytułowane „O-po-wieść-o-graniczeniu”, a poprowadzili je poeta, prozaik i krytyk literacki Karol Maliszewski, dziennikarka, pisarka i wokalistka Miłka Malzahn oraz pisarz i tłumacz Zbigniew Kruszyński. Spośród nadesłanych na konkurs opowiadań na zadany temat – w tym roku były to „granica” i „graniczenie” – wybrali sześć najlepszych tekstów, a laureatki i laureatów zaprosiliśmy na warsztaty. Próbowali oni w swoich opowiadaniach odpowiedzieć na pytanie, czym jest granica w ludzkim umyśle i rzeczywistości. Jaką wagę ma to słowo, które chciałoby być lotne, tymczasem coś je nieraz przerażająco obciąża, wiążąc z lękiem, bólem, rozpaczą? Mówi się też o „nieprzekraczalnych granicach”. Kto je funduje? Jakie mechanizmy kulturowe umieszczają je w naszych głowach? Czy dobrze, że takie są, bo tworzą normy etyczne i estetyczne? A może niedobrze, więc należy je podkopywać, przesuwać, relatywizować? W nagrodzonych tekstach w oryginalny sposób spotkały się wszystkie te intuicje.

Paweł Chyc, antropolog kognitywny, popularyzator nauki, wprowadził uczestników w temat animizmu podczas warsztatów „Wiele ciał Osoby”. Ich pierwszą część stanowiło seminarium przystępnie wprowadzające w idee animizmu i związanego z nią perspektywizmu amazońskiego, ilustrowane materiałami video. Chyc opowiedział między innymi o tym, jak badając obce kultury w Amazonii, odkryliśmy być może najbardziej fundamentalną kosmologię: animizm. Wyjaśnił również, dlaczego nie trzeba urodzić się w Amazonii, aby myśleć animistycznie. Druga część warsztatów miała formę otwartej dyskusji wokół dwóch kwestii. A zatem: jak dzisiaj uznajemy podmiotowość zwierząt i w jakich działaniach przejawia się to uznanie? W tym kontekście uczestnicy rozmawiali o codziennych relacjach ze zwierzętami domowymi, ale też poddali refleksji relacje łączące nas ze zwierzętami hodowlanymi i dzikimi. Zastanawiali się ponadto, czy animizm może pomóc w budowaniu podmiotowego podejścia do zwierząt i czy animistyczne myślenie przygotowuje na przyszłość, kiedy interakcje ze sztuczną inteligencją będą przypominały relacje z osobą.

„Dzisiaj to już nic nie można powiedzieć!” – to zdanie, które zapewne słyszało wielu i wiele z nas lub może nawet zdarzało się je komuś rzucić w oburzeniu na różne pomysły o zaimkach, dziwnie brzmiących słowach, natarczywych korektach i niekiedy obco brzmiącej nowomowie. Stąd właśnie tytuł warsztatu języka wrażliwego, który poprowadziła Lena Bielska, certyfikowana trenerka samoobrony i asertywności dla kobiet i dziewcząt WenDo oraz trenerka antydyskryminacyjna. Język opisuje rzeczywistość, choć czasem za nią nie nadąża, choć może nie nadążają za nim jego użytkownicy i użytkowniczki. Dlatego uczestnicy i uczestniczki warsztatów stworzyli – trochę na śmiesznie, a trochę na poważnie – przestrzeń do zrozumienia znaczeniowych niuansów, społeczno-politycznego kontekstu i równościowych wyzwań. Zajrzeli w arkana tajemnej wiedzy płynącej z uproszczeń i stereotypów, podnieśli rękawicę pytań o zaimki oraz przede wszystkim sprawdzili, co dla każdej osoby oznacza w praktyce język równościowy, inkluzywny oraz pełen szacunku i godności do człowieka, a także świata przyrody. Zerknęli też na tak zwany język deficytu, szerokie znaczenie mowy nienawiści, aby ostatecznie zaopiekować się tym, co najważniejsze – spotkaniem z Innym, i wyjść z warsztatów z większą świadomością siły słów.

Po raz pierwszy w ramach Latającego Uniwersytetu Ludowego odbyły się warsztaty filmowe. Były poświęcone osobie i twórczości Lava Diaza, filipińskiego reżysera filmowego, jednego z głównych przedstawicieli trendu slow cinema (kina powolnego), którego filmy poruszają problemy społeczne i polityczne współczesnego świata na przykładzie Filipin. Warsztaty „Slow cinema. «Kobieta, która odeszła» (2016) – nienapisana powieść i jej ekscentryczny twórca Lav Diaz” poprowadziła Anna Sawko von Massow, germanistka i literaturoznawczyni, która jako studentka była asystentką Karla Dedeciusa. Uczestnicy i uczestniczki zapoznali się z twórczością reżysera oraz zgłębili tajniki kina powolnego, poznali obsadę filmu i usłyszeli opinie krytyków. Wprowadzenie w trend slow cinema pozwoliło im uważnie, z uwzględnieniem cech charakterystycznych dla tego gatunku, obejrzeć obraz „Kobieta, która odeszła”: opowieść o kobiecie, która poniosła karę bez winy, a po 30 latach spędzonych w więzieniu wychodzi na wolność i dąży do zemsty. Skonfrontowali swoje przemyślenia z filmem i podzielili się wrażeniami po projekcji. Spróbowali wspólnie przyjrzeć się wydarzeniom filmowym nie tylko z perspektywy poszkodowanej kobiety. Wsłuchali się w dialogi i ścieżkę dźwiękową oraz zastanawiali się, dlaczego Lav Diaz jest nazywany jednym z najbardziej ekscentrycznych twórców współczesnego kina.

Filip Zawada – poeta, prozaik (finalista Nike), muzyk, fotograf, a także reżyser i aktor w filmach offowych oraz rysownik – poprowadził zajęcia z pogranicza nauki rysunku i arteterapii. Warsztaty „Z punktu widzenia ziemniaka” były powiązane z nową książką rysunkową Zawady o tym samym tytule (wydawnictwo Znak) i skierowane do „osób pozbawionych talentu” – dorosłych, którzy chcieliby rysować, ale się boją lub wstydzą. Słowo „chcieliby” było tu kluczowe, bo to ono warunkuje możliwość zrobienia pierwszych plastycznych kroków. Filip Zawada zebrał informacje od swojego syna i stworzył warsztat rysunkowy opierający się na nieocenianiu siebie i czerpaniu radości z rysowania. Podczas warsztatów można było narysować wesołą i smutną kreskę czy kółko, które się kończy, a wszystkie informacje, jak to zrobić, otrzymały atest czterolatka. Uczestnicy uczyli się też tworzyć z zamkniętymi oczami i dowiedzieli się, dlaczego czasami lepiej zbyt wiele nie myśleć, za to zawierzyć uczuciom.

Niezmiennie znaczna część naszych warsztatów jest poświęcona tematyce ekologicznej i zmianom klimatu, ukierunkowana na przyrodę oraz prawa zwierząt.

Lokalne stowarzyszenie miłośników przyrody Stolovelasy (Lucyna Piwowarska-Dmytrów, Wojciech Grzesiak iMichał Derecz) zabrało festiwalowiczów i festiwalowiczki na spacer fragmentem ROS-y (Radkowskiej Obwodnicy Spacerowej). Były to warsztaty „Sensoryczne czytanie lasu. Uważność w kontakcie z naturą”, podczas których obszarami badawczymi stały się ciało, klimat i las. Prowadzący zwrócili uwagę na to, że poprzez skórę, zapach, dźwięk, czucie możemy wpływać na swój stan psychofizyczny i świadomie regulować emocje. W kontakcie z naturą, na terenie chronionym przed nadmierną inwazją homo sapiens, zatrzymali się, aby przeczytać samych siebie i las. Uczyli się regulować oddech, wsłuchiwać w dźwięki, dotykać kory, gilgotać stopy mchem. – Już samo wpatrywanie się w zieleń może zmniejszyć poziom naszego stresu, wyciszyć i zwiększyć kreatywność. Czułe, zsynchronizowane z otoczeniem ciało jest przestrzenią fascynujących przemian biochemicznych. Wychodząc z przestrzeni zurbanizowanej, zostawiamy pojazdy mechaniczne, ekrany telefonów i nawet buty. Wchodzimy w zieleń – opowiadali prowadzący.

Kolejny spacerowy warsztat polegał na obserwacji wpływu zmian klimatycznych na ekosystem leśny oraz przybliżeniu różnic między ochroną czynną i ścisłą. Poprowadził go Bartłomiej Jakubowski, dyrektor Parku Narodowego Gór Stołowych. Uczestnicy i uczestniczki wędrowali Kręgielnym Traktem, a na przykładzie Wielkiego Torfowiska Batorowskiego jako obszaru ochrony ścisłej obserwowali, jak funkcjonuje ekosystem pozbawiony ingerencji człowieka. Była też mowa o człowieku jako głównym sprawcy wprowadzenia świerków w miejsca, gdzie naturalnie występować winny głównie buki i jodły.

Michał Książek poeta, reportażysta, kulturoznawca, inżynier leśnik i ornitolog, również zabrał festiwalowiczów i festiwalowiczki na spacer-warsztat. Jego cykl „Biodróż” jest świadomym praktykowaniem zdziwienia i zachwytu, prowadzącym do szukania nowego języka opowieści o świecie. Bazuje na świadomej pracy zmysłów oraz utrwalaniu dobrych przeżyć w ciele w oparciu o radość, praruchy i budowę anatomiczną człowieka, która sprzyja podglądaniu, chowaniu się i recepcji pozytywnych bodźców abiotycznych i biotycznych.

Ponownie gościliśmy w ramach LUL-u Karolinę Kuszlewicz, która w swoim cyklu „Reprezentując zwierzęta pozaludzkie” poprowadziła warsztaty dotyczące wiedzy, empatii i odwagi. Postępowanie człowieka znacząco wpływa na los wszystkich zwierząt pozaludzkich. Często powoduje wiele krzywd i ma dotkliwe skutki – jest źródłem zniszczenia, cierpienia, a nawet masowej zbrodni. Jednocześnie człowiek ma ogromny potencjał troski, opieki i ochrony w stosunku do istot zależnych: może budować zasady, w których sprawiedliwe traktowanie obejmie także zwierzęta pozaludzkie. Może nieść im realną pomoc, tu i teraz. Normy wobec zwierząt wciąż są w wielu obszarach rażąco wykluczające. Spychają zwierzęta na margines wspólnoty odczuwających istot, czemu sprzyja ich niejasny status prawny „między przedmiotem a podmiotem”, podczas gdy wiedza z zakresu doznaniowości zwierząt nie pozostawia wątpliwości, że co najmniej wszystkie zwierzęta kręgowe czują fizycznie i psychicznie. Mamy jednak narzędzia, by te normy dekonstruować, podważać, a następnie zmieniać. Są nimi wiedza, empatia i odwaga. Naszym obowiązkiem jest uważnie obserwować i relacjonować. Żądać uznania praw w ramach poszerzania sprawiedliwości na czujące istoty inne niż człowiek. Możemy to robić na salach sądowych, na ulicach i na własnych talerzach. Warsztat prowadzony przez adwokatkę i założycielkę Kancelarii nad Wisłą składał się z trzech części: konfrontacji ze stanem faktycznym, poszukiwania sprawczości empatycznej oraz praktycznego używania swojej siły, by nieść pomoc zwierzętom – zarówno na bieżąco, jak i długofalowo. Uczestnicy pracowali w imieniu poszczególnych zwierząt i szukali własnego miejsca w ich reprezentacji. Weszli w rolę świadków, obrończyń i oskarżenia – metaforycznie i praktycznie. Poruszali się między wrażliwością a paragrafami, pracowali na sprawach z życia wziętych – historiach konkretnych zwierząt, przyniesionych przez Karolinę Kuszlewicz, która od 13 lat występuje w procesach sądowych w obronie zwierząt i przyrody: karpi, gawronów, mew, saren, niedźwiedzi, wilków, rysi, krokodyli, psów, kotów, świń, Wisły, Puszczy Karpackiej i innych.

Zorganizowaliśmy także wegańskie warsztaty kulinarne z Dominiką Olejnik, znaną w przestrzeni internetowej jako Stewunia, która udowadnia, że kuchnia bez mięsa i produktów odzwierzęcych może być smaczna, dostępna, prosta i ciekawa. Stewunia jest nazywana polską królową kiszonek, a jej przepisy na portalach społecznościowych osiągają potężną liczbę wyświetleń. Uczestnicy i uczestniczki warsztatów na „przełamanie lodów” próbowali różnych nietypowych kiszonek z pomysłu Stewy ze świeżym, pachnącym chlebkiem i wegańskimi pastami jej autorstwa. W wesołym i twórczym gwarze przygotowali kiszone buraki, pierogi ze szpinakiem i wegańskie desery z tofu i gorzkiej czekolady.

Po raz pierwszy włączyliśmy w Góry Literatury inną imprezę: Festiwal Tłumaczy Olgi Tokarczuk. Odwiedziło nas grono 34 tłumaczy i tłumaczek Noblistki z całego świata. Ale nie tylko Noblistki – to także autorki i autorzy przekładów innych znakomitych polskich twórczyń i twórców.

Festiwal Tłumaczy jest kontynuacją rozpoczętego przez nas dwa lata temu cyklu spotkań i rozmów o literaturze polskiej widzianej z perspektywy najważniejszych ambasadorów naszej kultury – tych, którzy przenoszą ją za granice języków. W 2022 roku we Wrocławiu Fundacja Olgi Tokarczuk zorganizowała I Światowy Kongres Tłumaczy Olgi Tokarczuk – od 15 do 17 września gościliśmy aż 33 osoby tłumaczące dzieła Noblistki. Odbyły się trzy debaty: dyskutowaliśmy o zatartej granicy między autorstwem a współautorstwem, recepcji polskiej literatury na świecie, małych językach i wielkich ambasadorach kultury (debata dotyczyła przekładów w Estonii, Finlandii, Serbii, Macedonii i na Litwie).

Osoby zajmujące się przekładem literatury pięknej pełnią funkcję ambasadorską – kreują wizerunek danego kraju i języka, rozprzestrzeniają słowa i idee, poszerzają geograficzny zakres okołoksiążkowych dyskusji. Jako Fundacja Olgi Tokarczuk świetnie zdajemy sobie sprawę z ich niezwykle trudnej, ale bardzo ważnej roli – w swoich rodzimych językach stają się głosem pisarzy i pisarek. Książki Olgi Tokarczuk w ciągu 25 lat zostały przetłumaczone na 48 języków przez grono liczące ponad 160 osób! Dzięki ich wysiłkom po twórczość Noblistki sięgnąć można w różnych częściach świata, między innymi w USA, Brazylii, Indiach, Korei Południowej, a nawet na Sri Lance. Łącznie na świecie pojawiło się już niemal 400 wydań – tłumaczeń nowych oraz wznowień – a liczba ta stale rośnie.

Nasze gościnie i nasi goście mają w swoich translatorskich dorobkach nie tylko przekłady Olgi Tokarczuk, ale również innych osób autorskich. Najczęściej wśród ich tłumaczeń pojawiają się klasyki polskiej literatury, czyli dzieła Witolda Gombrowicza, Stanisława Witkiewicza, Bolesława Prusa, Zofii Nałkowskiej, Jarosława Iwaszkiewicza, Stanisława Lema, Władysława Reymonta czy Henryka Sienkiewicza. Z poezji i dramatu tłumaczki i tłumacze najczęściej sięgają po Wisławę Szymborską, Tadeusza Różewicza oraz Stanisława Wyspiańskiego.

W tym roku podjęliśmy decyzję o połączeniu kongresu z naszym najbardziej ambitnym projektem, jakim jest Festiwal Góry Literatury.

O obecności na Festiwalu Tłumaczy, podobnie jak dwa lata temu na Kongresie, decydowała liczba tłumaczeń prozy Olgi Tokarczuk. Na tegoroczną odsłonę przyjechały następujące osoby: Antonia Lloyd-Jones (język angielski, laureatka nagrody Transatlantyk 2018), Maryna Shoda (język białoruski, laureatka nagrody czasopisma „Prajdziswiet”), Silviya Borisova (język bułgarski, laureatka Nagrody ZAiKS-u i trzech nagród Związku Tłumaczy w Bułgarii), Krum Krumov (język bułgarski, laureat nagrody za wybitne osiągnięcia w dziedzinie przekładu humanistyki przyznawanej przez Związek Tłumaczy w Bułgarii), Li Yinan (język chiński, kierowniczka Katedry Języka Polskiego na Wydziale Języków i Kultur Europejskich Pekińskiego Uniwersytetu Języków Obcych), Pavel Peč (język czeski), Tapani Kärkkäinen (język fiński, laureat nagrody Agricola przyznawanej przez Związek Tłumaczy Pisemnych i Ustnych), Margot Carlier (język francuski, laureatka nagrody Prix AMPHI oraz Grand Prix de Littérature de Saint-Émilion), Grażyna Erhard (język francuski, tłumaczka i dramatopisarka), Maryla Laurent (język francuski, laureatka nagrody Laure-Bataillon, uhonorowana orderem Chevalier des Artes et Lettres), Anastassia Chatzigiannidi (język grecki), Teona Mchedlishvili (język gruziński, pracowniczka Ambasady RP w Tbilisi), Katja Wolters (język gruziński, laureatka Saba Literary Award), Miriam Borenstein (język hebrajski, prowadząca w Szkole Nowych Tłumaczy w Izraelu), Abel Murcia Soriano (język hiszpański, dyrektor Instytutu Cervantesa w Warszawie, laureat Nagrody Transatlantyk 2024), Xavier Farré Vidal (język kataloński, laureat nagrody za kataloński przekład wyboru wierszy Czesława Miłosza), Hikaru Ogura (język japoński, laureatka Nagrody Japońskiego Towarzystwa Literatury Rosyjskiej), Vyturys Jarutis (język litewski, laureat Złotego Krzyża Zasługi RP, odznaczony medalem Zasłużony Kulturze Gloria Artis), Ingmara Balode (język łotewski, poetka uhonorowana Łotewską Nagrodą Literacką Roku), Lidija Tanuševska (język macedoński, laureatka nagrody Złote Pióro przyznawanej przez Stowarzyszenie Tłumaczy Literackich Macedonii), Karol Lesman (język niderlandzki, laureat nagrody Transatlantyk 2013), Charlotte Pothuizen (język niderlandzki, laureatka Nagrody Aleidy Schot), Lisa Palmes (język niemiecki, laureatka Nagrody im. Karla Dedecusa), Lothar Quinkenstein (język niemiecki, laureat Nagrody Jabłonowskiego i Nagrody im. Karla Dedeciusa), Julia Więdłocha (język norweski, założycielka wydawnictwa Meteor Forlag), Olga Bagińska-Shinzato (język portugalski, pomysłodawczyni Zakładu Brazylianistyki UW), Teresa Fernandes Swiatkiewicz (język portugalski, zdobywczyni wyróżnienia honorowego w Grand Prix Przekładu Literackiego), Cristina Godun (język rumuński, laureatka Nagrody Związku Pisarzy w Rumunii), Jana Unuk (język słoweński, laureatka nagrody dla tłumaczy literackich im. Antona Sovrè), Milica Markić (język serbski, dwukrotnie nominowana do Nagrody Miloša Đuricia), Barbara Delfino (język włoski, przewodnicząca nagrody literackiej Polski Kot) oraz Ludmiła Ryba (język włoski, aktorka i reżyserka).

W ramach Festiwalu Tłumaczy Olgi Tokarczuk przewidzieliśmy osiem wydarzeń otwartych dla publiczności: cztery panele dyskusyjne, dwie prezentacje literatury polskiej oraz dwa warsztaty dla dzieci (opisujemy je przy omawianiu Małych Gór Literatury).

Mówi się często, że osoby tłumaczące stoją na moście łączącym różne kultury. Mówi się też, że tworzą pomosty między językami, szukając wzajemnych powiązań, skojarzeń, odpowiednich metafor. Abel Murcia Soriano porozmawiał z tłumaczami i tłumaczkami: Antonią Lloyd-Jones (angielski), Katją Wolters (gruziński), Xavierem Farré (kataloński) i Karolem Lesmanem (niderlandzki) o tym, skąd wzięło się u nich zainteresowanie językiem polskim, jak wyglądały początki ich nauki. Podczas debaty „Językowe (po)mosty. Obcy język polski” tłumacze i tłumaczki opowiadali, jak układały się ich relacje z autorkami i autorami, jaki rodzaj więzi powstaje na linii tłumacz–autor, co łączy i co dzieli języki, którymi operują.

Panel Kanon Tłumacza Literatury Polskiej, Festiwal Tłumaczy Olgi Tokarczuk. Fot. Jerzy Wypych
Panel Kanon Tłumacza Literatury Polskiej, Festiwal Tłumaczy Olgi Tokarczuk. Fot. Jerzy Wypych

„Okna” to nazwa grupy, którą tworzą tłumacze i tłumaczki Olgi Tokarczuk. Połączyła ich wspólna pasja i zamiłowanie do polskiej literatury. Na spotkaniu „Tłumaczeniowe Okna” Milica Markić (serbski), Miriam Borenstein (hebrajski), Teresa Fernandes Swiatkiewicz (portugalski) i Krum Krumov (bułgarski) zdradzili, jak się poznali oraz skąd wziął się pomysł na „Okna”. W rozmowie z Małgorzatą Kolankowską opowiadali, czego szukają i co widzą w swoich oknach osoby tłumaczące, o czym ze sobą rozmawiają, jak odnoszą się do kwestii przekładalności i nieprzekładalności, jakie wyzwania ich łączą, czy płeć odgrywa rolę w przekładzie (a jeśli tak – to jaką). Niespodzianką był pokaz nagranego przez tłumaczy krótkiego filmu, na którym czytają swoje ulubione cytaty z książek Olgi Tokarczuk. Usłyszeliśmy zatem fragmenty „Biegunów” po koreańsku, portugalsku, litewsku i katalońsku.

Na tegorocznym Festiwalu kilkukrotnie poruszaliśmy temat kanonu lektur, na podstawie którego kształci się kolejne pokolenia. Zastanawialiśmy się nad tym, czy dałoby się stworzyć podobny kanon dla tłumaczy literatury polskiej. Z Cristiną Godun (rumuński), Maryną Shodą (białoruski) i Janą Unuk (słoweński) rozmawialiśmy o tym, jakie osoby i jakie książki powinny znaleźć się na takiej liście. – Bez tych podstawowych, kluczowych dzieł nie da się zrozumieć żadnego narodu, łącznie z narodem polskim – zauważyła Cristina Godun. Ale podkreśliła: – Jednak nie wszystkie dzieła z kanonu musimy lubić. Podczas debaty „Kanon tłumacza literatury polskiej” Michał Rusinek pytał również, czym kierują się tłumacze i tłumaczki przy wyborze przekładanych tekstów, co się czyta za granicą oraz czy literatura jest intelektualnym wyzwaniem czy rozrywką.

W trakcie panelu „(Nie)przezroczysty tłumacz” Lisa Palmes (niemiecki) i Lothar Quinkenstein (niemiecki) rozmawiali z Vyturysem Jarutisem (litewski), Marylą Laurent (francuski), Tapanim Kärkkäinenem (fiński) i Lidiją Tanuševską (macedoński) o ich widzialności. Zastanawiali się, czy obecność osoby tłumaczącej jest zauważona, zaznaczona na okładce, jaką funkcję pełni w promocji książki, w jakim stopniu odgrywa rolę ambasadorską. Opowiadali, co robi tłumacz, gdy nie tłumaczy. – Bardzo szybko zrozumiałam, że język to nie są tylko słowa, ale także inne myślenie – opowiadała o swoich doświadczeniach Maryla Laurent. Goście i gościnie rozmawiali też o swojej twórczości, pasjach, zainteresowaniach i pracy naukowej, innymi słowy – o tym, co robią, by nie być przezroczyści.

W ramach prezentacji literatury polskiej przybliżyliśmy tłumaczkom, tłumaczom i publiczności Festiwalu Tłumaczy Olgi Tokarczuk twórczość Wojciecha Chmielarza, Wioletty Grzegorzewskiej oraz Małgorzaty Lebdy, którzy spotkali się z uczestnikami i uczestniczkami FGL. Michał Rusinek z kolei wygłosił dla nich wykład zatytułowany „Zadyszka. O zmianach we współczesnej polszczyźnie”. Odniósł się w nim do przeobrażeń następujących w języku, odwzorowującym stale i gwałtownie zmieniające się realia społeczne. – Kiedy ta rzeczywistość dynamicznie nam się zmienia, to i szybko zmienia się język, nigdy zresztą za zmianami w rzeczywistości nie nadążając: język ma więc zadyszkę – uważa Rusinek. Dodał, że literatura bierze się z nasłuchu języka, a ściślej: języków współczesnych, karmi się nimi i je przetwarza. Zastanawiał się ponadto, jak mogą sobie poradzić z językiem współczesnej literatury tłumacze, którzy nie mają możliwości nasłuchu języka współczesnej polskiej ulicy, oraz jak mogą oddać ten język w swoich językach.

Rok 2024 to nie tylko jubileusz Festiwalu Góry Literatury. To również 35. rocznica pierwszych częściowo wolnych wyborów w Polsce, 25. rocznica wstąpienia Polski do NATO i 20. rocznica wejścia naszego kraju do Unii Europejskiej. – Rocznice bywają niedoceniane. Dla nas jednak ważne jubileusze są niezwykle istotne, a ich nadzwyczajne nagromadzenie w tym roku ma niezwykłą wartość symboliczną. Festiwal, który jest już częścią krwiobiegu regionu, przypomina mieszkańcom, właśnie poprzez honorowanie rocznic, że są Europejczykami i wolnymi ludźmi. Podkreśla wartości, jakie się z tymi pojęciami wiążą. Pozwala także na nieskrępowaną dyskusję o przyszłości i o tym, jak osiągnięć ostatnich 35 lat nie zmarnować, jak je korygować, jak się z najnowszą historią Polski mierzyć – uważa Grzegorz Tokarczuk, prezes Fundacji Olgi Tokarczuk.

Rok 2024 to również następny rok agresji Rosji przeciwko Ukrainie i kontynuacja wojny w Gazie. To czas symbolicznych i realnych zmian politycznych w Polsce, Europie i na świecie. To okres niepokoju i niepewności, nierzadko chaotyczny i trudny do zdefiniowania, a równocześnie czas nadziei i szans na stabilizację i demokratyzację.

Właśnie to swoiste rozdarcie, emocje towarzyszące rozdwojeniu doświadczeń i oczekiwań, lokalne ukojenia i globalne katastrofy, to, co „pomiędzy”, oraz wspomniane rocznice podyktowały nam program tegorocznego Festiwalu. Wierzymy bowiem, że to kultura i sztuka najlepiej, najszybciej i najbardziej bezkompromisowo diagnozują sytuację obu światów: rzeczywistego i nierzeczywistego. Nieustająco wierzymy w słowa z mowy noblowskiej naszej Fundatorki, które obraliśmy sobie za motto: „Kiedy zmienia się opowieść, zmienia się świat”.

Programując tegoroczny festiwal, myśląc o czasach, w których się odbywa, zastanawiając się nad napięciami ideowymi, społecznymi czy politycznymi, które nam w nadmiarze towarzyszą, w poszukiwaniu inspiracji i ukojenia co jakiś czas wracaliśmy do eseju „Kraina Metaksy” Olgi Tokarczuk. Rozprawa naszej Fundatorki poświęcona jest w głównej mierze zagadnieniom sztuki, procesu tworzenia i mechanizmom recepcji, jednak – jak u Noblistki bywa często – w trakcie lektury zaczynamy ją odbierać jako traktat o zjawiskach w swojej istocie znacznie poza sferę sztuki wykraczających.

Dekodując greckie słowo metaksy, które odpowiada polskiemu „pomiędzy”, Olga Tokarczuk próbuje wyznaczyć i zdefiniować możliwe przestrzenie pomiędzy bytami. Na użytek tego eseju stawia tezę, że „pomiędzy” nie może oznaczać pustki, więcej: nie może nią być, ale jest czymś, co łączy rzeczywistości przeciwieństw i potrafi – nawet jeśli pozornie główną jego rolą jest ożywianie wyimaginowanego – być bardzo realne, dotykalne, konkretne.

Zaczęliśmy zatem na użytek programu tegorocznej edycji definiować sobie rzeczywistości i to, co się pomiędzy nimi znajduje, inspiruje nas, przykuwa uwagę, choć jest nieokreślone, niedefiniowalne i na pierwszy rzut oka niemożliwe do zaklasyfikowania. W ten sposób mogliśmy poruszać się między oczywistym i nieoczywistym, stwierdzonym i niepewnym, rzeczywistym i nierealnym. To, co spotkaliśmy pomiędzy, pozwoliło nam na sformułowanie pytań, których być może bez lektury „Krainy Metaksy” byśmy nie postawili. Okazało się, że dotyczą one wszystkich tematów poruszanych od dawna na Festiwalu. Uwolnieni od strachu przed banalną ciekawością, nie bojąc się zagadnień fundamentalnych, mogliśmy zacząć pytać samych siebie o to, co jest dla nas dzisiaj najważniejsze, a co umyka uproszczonemu i prymitywnemu modelowi komunikacji międzyludzkiej za pośrednictwem krótkich form internetowych, do których – o zgrozo! – już się przyzwyczailiśmy.

fot. Jerzy Wypych
fot. Jerzy Wypychfot. Jerzy Wypych

Między innymi dlatego zajęliśmy się także sprawami politycznymi. W ostatnich latach bowiem często słyszeliśmy, że Festiwal Góry Literatury to oaza wolności w coraz bardziej brunatniejącym świecie. Nasza publiczność doceniała niełatwe czasem rozmowy czy spory o najważniejsze wyzwania współczesności. Odwiedzało nas w przeszłości wielu polityków i polityczek, krytyków i krytyczek poprzedniej władzy. W tym roku postanowiliśmy zaprosić kilkoro z nich zarówno ze względu na wspomniane już, towarzyszące nam rocznice, jak i z powodu funkcji, które zaczęli pełnić po ostatnich wyborach parlamentarnych. W rezultacie właściwie stworzyliśmy osobne pasmo polityczne.

Poza różnymi korzyściami intelektualnymi czy społecznymi płynącymi z takich wizyt przyświecał nam w tym paśmie cel dodatkowy: chcemy pokazać polityczkom i politykom prawdziwą siłę polskiej kultury i tysiące jej odbiorców i odbiorczyń na żywo. Chcieliśmy, by z bliska zobaczyli, jak ludzie kultury zmieniają świat. Chcieliśmy, by sprawczość polityki zmierzyła się ze sprawczością kultury. – Chyba czas na paradoksalne, wydawałoby się, przedefiniowanie pojęcia „ludzie kultury”. To, że są nimi artyści i artystki na naszych scenach, jest oczywiste. Ale z naszej perspektywy i z perspektywy scen właśnie prawdziwymi ludźmi kultury są ci, którzy tworzą naszą publiczność. W czasie dużych wydarzeń kulturalnych nieocenioną wartością jest to, że możemy się wszyscy wyraźnie zobaczyć i usłyszeć. Banalne stwierdzenie, że sztuka zmienia świat dzięki swoim odbiorcom i odbiorczyniom, domaga się nieustannego przypominania w okresie narastających globalnych kryzysów – powiedział Irek Grin, przewodniczący Rady Fundacji Olgi Tokarczuk i dyrektor programowy Festiwalu.

Gościliśmy zatem Adama Bodnara, który bywał już gościem Festiwalu i jest dobrze znany naszej publiczności. Po raz pierwszy jednak pojawił się jako minister sprawiedliwości – nie merytoryczny i kompetentny krytyk władzy, ale człowiek władzę sprawujący, piastujący stanowisko szczególnie eksponowane w okresie naprawy praworządności w Polsce. Zaprosiliśmy go, by opowiedział o sobie, swoich emocjach, wysiłku związanym z nową rolą, a także o tym, jak przywracać praworządność, nie łamiąc jednocześnie zasad państwa prawa. Jak nie wpaść w pułapkę uproszczeń, obejść, balansowania na krawędzi. Jak nie powtórzyć mechanizmów władzy autorytarnej, mierząc się z pozostawionym po niej niewydolnym systemem. Innymi słowy: rozmawialiśmy o odpowiedzialności, a pytała o nią Sylwia Gregorczyk-Abram. – Najważniejsza jest dziś dla mnie odpowiedzialność względem wyborców. Czuję brzemię tej odpowiedzialności. Zrealizowanie obietnic, zwłaszcza przywracanie praworządności, wymaga cierpliwości i codziennej determinacji. Nie wystarczy pstryknąć palcami – powiedział Adam Bodnar. I dodał: – Jesteśmy w okresie przejściowym. Staramy się przywrócić takie standardy, rozumienie konstytucji i jej stosowanie, jakie mieliśmy do 2015 roku. Minister sprawiedliwości spotkał się zarówno z wyrazami sympatii, jak i zniecierpliwienia płynącymi z licznych pytań od publiczności.

Adam Bodnar wziął też udział w debacie o karze w kontekście odpowiedzialności za zbrodnie wojenne w Ukrainie. Pytał o nią poeta, tłumacz, doktor nauk humanistycznych, a także ukraiński urzędnik państwowy do spraw współpracy międzynarodowej Wiaczesław Łewycki. Rozmowa zyskała szczególny wymiar, ponieważ w tym samym dniu Rosjanie przypuścili atak rakietowy na Kijów, w tym na największy szpital dziecięcy w stolicy kraju. – Dzwoniłem do mamy, która jest w Kijowie. Mówi, że tak strasznie nie było od początku wojny – opowiadał Łewycki. Sparafrazował także słowa Theodora Adorno, mówiąc, że tak jak tworzenie sztuki po Auschwitz było barbarzyństwem, tak każda współpraca z rosyjskim diabłem jest barbarzyństwem.

Adam Bodnar podkreślił znaczenie podpisanej tego samego dnia w Warszawie przez premiera Donalda Tuska i prezydenta Wołodymyra Zełenskiego umowy w dziedzinie bezpieczeństwa. Pod koniec lutego tego roku polski minister sprawiedliwości ogłosił w Kijowie konieczność powstania specjalnego międzynarodowego trybunału do spraw zbrodni rosyjskiej agresji w Ukrainie. Trybunał ten, zdaniem ministra, jest niezbędny z punktu widzenia międzynarodowej odpowiedzialności. – Problem polega na tym, że społeczność międzynarodowa nie podjęła jeszcze ostatecznej decyzji, w jaki sposób osądzić zbrodnie wojenne popełnione w Ukrainie. Trwają długie dyskusje, jak doprowadzić do tego, aby również zbrodnia agresji, za którą powinni odpowiadać tacy ludzie jak Putin czy Szojgu, stała się przedmiotem odpowiedzialności. Cieszę się, że Polska jednoznacznie opowiada się za powołaniem specjalnego trybunału – tłumaczył Adam Bodnar. Spotkanie przyniosło słowa wsparcia od naszej publiczności dla Ukrainy i zapewnienia ze strony ministra o pociągnięciu Rosji do odpowiedzialności za wojenne zbrodnie.

Z byłym prezydentem Rzeczpospolitej Polskiej Aleksandrem Kwaśniewskim rozmawialiśmy o przeszłości w kontekście wspomnianych rocznic. Za punkt wyjścia do dyskusji o Polsce posłużyła książka „Prezydent”, wywiad rzeka, który przeprowadził Aleksander Kaczorowski. Kwaśniewski był jedynym prezydentem w historii III RP, który wygrał wybory już w pierwszej turze, współautorem wejścia Polski do Unii Europejskiej i NATO, uczestnikiem obrad Okrągłego Stołu (po stronie koalicyjno-rządowej). Ale jego kariera polityczna to nie tylko sukcesy. Dla wielu osób w latach 90. zwycięstwa Kwaśniewskiego zapowiadały powrót do polityki dyktowanej przez Kreml; zarzucano mu udział w aferze szpiegowskiej na rzecz Rosji, przeciwnicy polityczni dopuszczali się ataków na jego rodzinę. Wreszcie licząca dekadę prezydentura zaowocowała utraceniem wpływów we własnym obozie politycznym. – Problem lewicy w Polsce jest skomplikowany historycznie. Ale lewica proponowała demokrację i nigdy się tej demokracji nie sprzeniewierzyła. Mógłbym złośliwie powiedzieć, że dzisiaj możemy być wzorcem zachowań demokratycznych. Uważam, że błędem było przekształcenie Sojuszu Lewicy Demokratycznej, który był koncepcją koalicyjną, wielonurtową, w jedną partię. Lewica słusznie skupiła się wówczas na wprowadzeniu polski do Unii Europejskiej, płacąc jednak za to wysoką cenę, zarówno kompromisu z Kościołem, jak i rezygnacji z pewnych postulatów socjalnych – ocenił podczas Festiwalu. Dyskusję poprowadzili Katarzyna Kasia i Waldek Mazur. Podczas spotkania padał rzęsisty deszcz, potem ulewa i nadchodziła burza. Mimo to uczestnicy w skupieniu słuchali rozmowy. Wielu z nich miało do nas pretensje, kiedy przerwaliśmy dyskusję po 40 min. z powodu nawałnicy i burzy z piorunami.

Polityków zaprosiliśmy także do rozmowy o przyszłości: między innymi o zagrożeniach dla liberalnej demokracji, o Europie, o wyzwaniach klimatycznych. W debacie prowadzonej przez Katarzynę Kolendę-Zaleską wzięli udział wiceminister spraw zagranicznych Polski Marek Prawda i konsul generalny Niemiec we Wrocławiu Martin Kremer. Punktem wyjścia było dwudziestolecie wejścia Polski do Unii Europejskiej – co zrobiła z marzeniami i nadziejami, akceptując, respektując i przyjmując jako własne porządek prawny wspólnoty i jej wartości. Niestety po 20 latach gwałtowny wzrost tendencji nacjonalistycznych, ksenofobicznych czy populistycznych dotyka nie tylko Polskę, ale i wiele krajów europejskich. – Wyzwania populistyczne czają się wszędzie. Konieczny jest stały proces dogadywania się w kwestiach naszych wspólnych wartości – ocenił Martin Kremer. W kontekście agresji Rosji na Ukrainę, w świecie zmierzającym do katastrofy klimatycznej, rozmowy o przyszłości prowadzone przez członków rządów sąsiadujących ze sobą krajów o różnorakich i bogatych związkach wydają się nam koniecznością. Bardzo się cieszymy, że właśnie na transgranicznym Dolnym Śląsku mogliśmy oddać naszą scenę jednej z takich rozmów. Szczególnie że kontakty polskich i niemieckich polityków w ciągu ostatnich ośmiu lat nie były wcale częste i przyjazne. Niech więc – wcale nie paradoksalnie – również wydarzenia kulturalne staną się miejscem tego rodzaju spotkań.

Zorganizowaliśmy ponadto debatę poprzedzającą listopadowy Kongres Kultury. Oddolna z definicji inicjatywa ma na celu nie tylko diagnozę stanu kultury w Polsce, lecz także definiowanie potrzeb, wypracowywanie rekomendacji na przyszłość, projektowanie zmiany. Naszą debatą chcieliśmy się jako Fundacja Olgi Tokarczuk włączyć w przygotowania do Kongresu. Zaczęliśmy od próby zmierzenia się z definicją polskiej kultury w trzeciej dekadzie XXI wieku, gdyż wiele zmieniło się od ostatniego Kongresu. Wiele zmienia się codziennie, a kultura, jak często powtarzamy, jest tą aktywnością człowieka (kto wie, czy nie najważniejszą), w której przyszłość może się materializować na długo przed tym, zanim stanie się teraźniejszością. Do tej dyskusji zaprosiliśmy reżyserkę Agnieszkę Holland, europosłankę, a do niedawna wiceministrę kultury JoannęScheuring-Wielgus, publicystę Edwina Bendyka i pisarza Jacka Dehnela. – Dla kultury zasadnicza jest wolność – podkreślała Agnieszka Holland. Debatę poprowadził Irek Grin.

Zastanawialiśmy się też nad niepodległością i spokojem w Polsce, a dyskusja została zainspirowana książką Katarzyny Kasi i Grzegorza Markowskiego „Siedem życzeń. Rozmowy o źródłach nadziei”. Wywiady z bohaterami spotkania: Jarosławem Kuiszem, historykiem państwa i prawa, oraz Andrzejem Lederem, filozofem kultury i psychoterapeutą, ułożyły się w tej książce w zajmujący i wzajemnie dopełniający się esej o współczesnej Polsce. Próbowaliśmy zrozumieć te zależności i rozwinąć idee, o których mowa w książce. Pytał Michał Nogaś.

Katarzyna Kasia poprowadziła natomiast debatę zatytułowaną „Boskość niebiańska”, do której zaprosiła filozofkę i psychoterapeutkę Joannę Dukiewicz oraz filozofa i pisarza Piotra Augustyniaka. Zachęcała, by więcej myśleć o absolucie, mniej zaś o instytucjonalnej religijności, która zdominowała w Polsce publiczną debatę o sekularyzacji. Pytała, kim jest bóg i czym jest boskość, a także czy kościół instytucjonalny ma szansę wyjść z roli najbardziej nieustępliwego strażnika patriarchatu. Paneliści zastanawiali się, czy kobiety mogą ocalić boga, boginię, boskość, włączając je w rytm doświadczenia wychodzącego poza tradycyjnie ujmowane formy liturgiczne. Starali się też odpowiedzieć na pytanie, czy kryzys instytucjonalnego kościoła oznacza zanik duchowości, czy wręcz przeciwnie.

fot. Jerzy Wypych

Podjęliśmy tematy równościowe, w tym roku koncentrując się szczególnie mocno na transpłciowości. Choć powstaje o niej coraz więcej książek, filmów i reportaży, to ich twórcami pozostają w większości osoby cispłciowe. Aktywistyczne postulaty, by o transpłciowości mówiły tylko osoby trans, trudno jednak pogodzić z empatyzującą i łączącą ponad granicami rolą sztuki. O zawiłościach związków między sztuką, tożsamością a reprezentacją rozmawiały osoby transpłciowe z różnych sfer działalności – aktywistycznej, edukacyjnej i literackiej. Karolina Gierdal pytała Ninę Kutę i Kacpra Potępskiego między innymi o to, jak tożsamość wpływa na perspektywę twórczą i aktywistyczną.

Kolejna dyskusja została wywołana przez opublikowane niedawno książki: „Pomiędzy. Historie osób niebinarnych” Renaty Kim (wydawnictwo Luna) oraz „Wiktoria. Transpłciowość to nie wszystko” Piotra Jaconia (wydawnictwo W.A.B.). Z autorką i autorem rozmawiała Lu Olszewski. Renata Kim i Piotr Jacoń podjęli się wymagającego zadania. Obie osoby autorskie zanurzyły się w świecie osób transpłciowych (binarnych i nie) i postanowiły przybliżyć szerszemu gronu odbiorców zagadnienie transpłciowości i niebinarności. Podczas spotkania staraliśmy się dowiedzieć, co piszczy w szerzej nieznanej grupie społecznej, jak z nią rozmawiać i obcować oraz dlaczego wiedza ta jest niezwykle ważna.

Jak zawsze dużo miejsca poświęciliśmy również zagadnieniom ekologicznym.

O zmiany klimatyczne pytaliśmy Szymona Malinowskiego, fizyka atmosfery, jednego z najważniejszych w Polsce uczonych komentujących i tłumaczących zbliżającą się nieuchronnie katastrofę klimatyczną z perspektywy naukowej, który posiadł szczególną umiejętność wyjaśniania skomplikowanych zjawisk w przystępny sposób. Chcieliśmy, aby w świecie fake newsów i powszechnego przekonania o wyjątkowości naszej wiedzy na jakiś temat oraz marzeniach o własnej nieomylności przekonujący głos autorytetu pomógł nam zrozumieć zagrożenie i wytłumaczył, jak uchronić się przed katastrofą. – Czujemy, że jesteśmy w czasach przełomu. Poziom dezinformacji klimatycznej zdecydowanie wzrasta, ale rośnie poziom świadomości klimatycznej. Ludzie czują, że coś jest nie w porządku, że świat się zmienia z powodu sprawczości człowieka – mówił Szymon Malinowski. Była to druga z festiwalowych dyskusji stanowiących rozwinięcie fascynujących rozważań z książki „Siedem życzeń. Rozmowy o źródłach nadziei” Katarzyny Kasi (która poprowadziła to spotkanie) i Grzegorza Markowskiego.

O przyszłości polityki klimatycznej w kontekście ekonomii rozmawialiśmy z Ewą Bińczyk i Edwinem Bendykiem podczas debaty „Uspołecznianie antropocenu. Ekowerwa i ekologizowanie ekonomii”. Jej nazwa była tożsama z tytułem książki Ewy Bińczyk, w której autorka pyta między innymi, czy ludzkości nie opłaca się już przetrwanie, dlaczego znaleźliśmy się w takim punkcie, jaką rolę odegrały w tym założenia współczesnej ekonomii oraz czy humanistyka może pomóc nam wyzwolić się z „marazmu antropocenu”. – Uważam, że obywatelskie nieposłuszeństwo jest potrzebne. Pieprzyć te wszystkie oblane farbą obrazy. Na martwej planecie nie będzie sztuki – podsumowała Ewa Bińczyk, za co zebrała gromkie brawa. Rozmowę poprowadził Robert Skrzypczyński.

Do debaty o przemyśle mięsnym zaprosiliśmy Bartka Sabelę, autora „Wędrówki tusz” (wydawnictwo Czarne), reportażu o przemysłowej hodowli zwierząt nagrodzonego Grand Pressem w kategorii Książka ReporterskaRoku, oraz europosłankę Sylwię Spurek, radykalnie stojącą po stronie zwierząt pozaludzkich. Co roku zabija się około 70 miliardów zwierząt kręgowych na świecie. Ich przerobione na produkty ciała są wśród nas nieustannie obecne – na talerzach, w żołądkach, w butach, kurtkach, torebkach, oprawach kalendarzy. Jako żyjące, odczuwające istoty zwierzęta są jednak wciąż w większości niewidzialne, trzymane z dala od oczu ich przyszłych użytkowników i posiadaczek, by nie psuć nastroju i nie obniżać pobytu. – Nie wystarczy przestać jeść mięso – apelowała Sylwia Spurek. – My jemy zwierzęta, my nosimy zwierzęta na sobie, my się leczymy zwierzętami, my wykorzystujemy zwierzęta do rozrywki. Pytanie, czy gdyby na miejscu zwierząt pozaludzkich był człowiek, byłoby to dla nas tak akceptowalne. Dyskusję poprowadziła Karolina Kuszlewicz.

Przez większą część Festiwalu w różnych lokalizacjach była z nami akcja edukacyjna Tour de Konstytucja, czyli kontynuacja działalności edukacyjno-informacyjnej prowadzonej od dwóch lat przez Fundację Kongres Obywatelskich Ruchów Demokratycznych. Pojawili się z nią między innymi adwokatka Karolina Gierdal, prawniczka i była zastępczyni Rzecznika Praw Obywatelskich Hanna Machińska, Danuta Przywara z Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka, adwokatka Kinga Dagmara Siadlak, sędzia Igor Tuleya, a gościnnie także aktor Andrzej Chyra. Celem akcji jest uświadamianie, jak ważne dla normalnego funkcjonowania demokratycznego państwa są praworządność i przestrzeganie przepisów konstytucji. Tour de Konstytucja byli u nas ze swoim busem i zachęcali do wnikliwej lektury Konstytucji, której egzemplarz można było otrzymać. Rozdawali też Konstytucję w wersji dla najmłodszych i liczne materiały edukacyjne.

Festiwal również przygotował coś dla najmłodszych: Małe Góry Literatury, czyli osobne pasmo dla dzieci i młodzieży. W tym roku młodzi czytelnicy i młode czytelniczki mieli okazję spotkać się z autorami i autorkami książek dla dzieci oraz wziąć udział w warsztatach ekologicznych poświęconych zmianom klimatu. Poza tym odbyły się pokaz filmu „Wakacje Mikołajka” Laurenta Tirarda oraz wydarzenia w ramach Festiwalu Tłumaczy Olgi Tokarczuk.

Agata Romaniuk przywiozła do nas całą kocią ferajnę, w tym najnowszą część swojej kryminalnej serii dla dzieci: „Kocia szajka i zaginione bajki” (wydawnictwo Agora dla dzieci). W tej książce koci detektywi oglądają bajki o Reksiu i ruszają do Studia Filmów Rysunkowych w Bielsku-Białej. Autorka, znana dzieciom także jako Pani Wieczorynka, zaprosiła młodych czytelników i młode czytelniczki do wspólnego rozwiązywania zagadek.

Grzegorz Kasdepke, autor „Detektywa Pozytywki” oraz dziesiątek innych książek dla dzieci i młodzieży, wyjaśnił, czy chuligan może być fajny i czy warto być rozrabiaką. Pisarz uważa, że jego książki czytają przyszli buntownicy, wynalazcy, odkrywcy, rewolucjoniści, niespokojne duchy, niepokorne osobowości, słowem – ludzie, którzy nie dadzą sobie w kaszę dmuchać. – Bo nie po to przecież piszemy książki, żeby wychować potulne dzieci, lecz fajnych łobuziaków, z których wyrośnie mądre społeczeństwo! – podkreślił.

Barbara Sadurska przyjechała na Małe Góry z nowym tomem cyklu „Srebrny smok”. W pierwszej części poznaliśmy główną bohaterkę, 12-letnią Matyldę, która zamiast do wymarzonej Japonii wyjeżdża na wakacje do tajemniczego dziadka. W „Radzie smoków” (wydawnictwo Agora dla dzieci), kolejnej części tej baśniowej opowieści, jej marzenia o spotkaniu z magicznymi stworzeniami nie bledną, a dziewczynka wraz ze swoją nową przyjaciółką Saszą wyrusza w niezwykły i niebezpieczny rejs. Prowadząca spotkanie Miłka Malzahn zapytała autorkę nie tylko o smoki, ale też o podróże, odważne decyzje i wielką siłę przyjaźni.

Skierowane do najmłodszych warsztaty ekologiczne „Górskie brzmienia” połączyły tematykę gór ze światem muzyki. Miały na celu rozwijanie świadomości ekologicznej i kreatywności muzycznej poprzez różnorodne interaktywne i edukacyjne działania oraz pielęgnowanie miłości do natury.

W ramach Festiwalu Tłumaczy Olgi Tokarczuk na Małych Gór Literatury odbyły się natomiast warsztaty kulinarno-kulturoznawcze „Tłumacz od kuchni”. Anastassia Chatzigiannidi (Grecja), Pavel Peč (Czechy) i Barbara Delfino (Włochy) opowiedzieli o kuchni, gotowaniu i kulturze w swoich krajach. Uczestnicy i uczestniczki warsztatów mogli spróbować potraw oraz posłuchać muzyki i opowieści z Grecji, Czech i Włoch. Spotkanie było połączeniem kreatywnej zabawy i nauki.

Zaprosiliśmy także na warsztaty plastyczno-kulturoznawcze „Opowieści z gór i lasów”. Trzy tłumaczki: Olga Bagińska-Shinzato (Brazylia), Margot Carlier (Francja) i Julia Więdłocha (Norwegia) wprowadziły uczestników i uczestniczki w tajemnicze historie z Brazylii, Norwegii i Francji. Była to okazja do zapoznania się z baśniami i bajkami z różnych stron świata. Dzieci mogły poszerzyć granice swojej wyobraźni, poznając przyjazne duszki i stwory, które zamieszkują góry, lasy, morza, rzeki i jaskinie.

W paśmie filmowym FGL 2024 zaprezentowaliśmy osiem produkcji i zaprosiliśmy na spotkania z ich twórcami.

Naszym gościem był uznany izraelski reżyser filmowy i scenarzysta Ari Folman. Pokazaliśmy dwa filmy jego autorstwa: „Kongres” i „Walc z Baszirem”. Pierwszy został zainspirowany opowiadaniem Stanisława Lema „Kongres futurologiczny” z 1971 roku. Film nie jest jednak po prostu ekranizacją antyutopijnej wizji polskiego pisarza. Reżyser sięga po elementy stworzone przez futurologa, wchodzi z nimi w dyskusję, interpretuje je na nowo i bawi się nimi, by stworzyć własną opowieść. Drugi tytuł przyniósł Folmanowi międzynarodowe uznanie i wiele nagród, w tym Złoty Glob oraz nominację do Oscara. To animowany film dokumentalny, a kanwę jego scenariusza stanowiły wspomnienia z wojny na terenie Libanu i osobiste doświadczenia Folmana, który był członkiem oddziałów otaczających obóz uchodźców podczas masakry w Sabrze i Szatili. Obraz został zrealizowany w formie dialogów reżysera z przyjaciółmi, którzy razem z nim uczestniczyli w walkach w Bejrucie. – Kiedy wstąpiłem do wojska, miałem 17,5 roku, byłem więc bardzo, bardzo młody. Nie chciałem brać udziału w walkach, zostałem do tego zmuszony. Zaraz po rozpoczęciu wojny wszedłem w tryb walki o przetrwanie – opowiadał naszej publiczności. Rozmowy z twórcą na naszym Festiwalu przeprowadzili lemolog Stanisław Bereś oraz kulturoznawca Piotr Jakub Fereński, a tłumaczyła je Katarzyna Janusik.

Zorganizowaliśmy też plenerowy pokaz „Zielonej granicy” Agnieszki Holland, która spotkała się z publicznością po projekcji. Film, który miał premierę we wrześniu 2023 roku, wielu ludziom – nie tylko w Polsce – unaocznił i uświadomił tragizm sytuacji uchodźców na granicy polsko-białoruskiej. Przez te 10 miesięcy zmieniło się w Polsce niemal wszystko. Przede wszystkim władza, a to zapoczątkowało niełatwy proces przywracania w naszym kraju demokracji, praworządności, niektórzy powiedzą nawet: normalności. Tymczasem na granicy czas jakby się zatrzymał. Katarzyna Borowiecka, dziennikarka radiowej Trójki, rozmawiała z reżyserką o tym, co zmieniło się w naszej rzeczywistości i opisywanym przez nią świecie przez ostatni rok. – Wbrew temu, co mówią politycy i niektórzy publicyści, dalej około 20 procent osób, które próbują przekroczyć tę granicę, stanowią kobiety, dzieci i osoby starsze. Manipulowanie tym strumieniem uchodźczym jest w rękach Łukaszenki i Putina. Oni infiltrują te grupy swoimi agentami i funkcjonariuszami. Rządy Polski, Litwy i Łotwy nie zrobiły nic poza postawieniem niedoskonałego płotu, by temu przeciwdziałać. Poza propagandą i okrucieństwem nie mamy innych narzędzi, żeby reagować na ten kryzys. A ani propaganda, ani okrucieństwo go nie zlikwidują – powiedziała Agnieszka Holland.

Naszym gościem był również reżyser, scenarzysta i poeta Andrzej Titkow. Zaprezentowaliśmy jego filmy dokumentalne, w tym „Sztukę błądzenia” przedstawiającą malarza i pisarza Henryka Wańka. Z kolei po projekcji „Albumu rodzinnego” twórca spotkał się z publicznością. Główną protagonistką tego filmu jest prababka Andrzeja Titkowa, Franciszka Arnsztajnowa, która była poetką, tłumaczką, działaczką niepodległościową i społeczną. Zginęła w getcie warszawskim, a na temat jej śmierci istnieją jedynie domniemania, hipotezy i legendy. Z reżyserem rozmawiał o nich Irek Grin.

fot. Jerzy Wypych

Wyświetliliśmy ponadto ostatni film Marcina Giżyckiego: „Niedokończone życie Phoebe Hicks”, oparty na książce Agnieszki Taborskiej pod tym samym tytułem. Wizyjne oratorium, współreżyserowane po śmierci Giżyckiego przez Grzegorza Pleszyńskiego, zrealizowała grupa artystyczna Czarny Karzeł z Bydgoszczy. Pokaz był głębokim ukłonem w stronę reżysera, a po projekcji z Agnieszką Taborską rozmawiała Anda Rottenberg.

Zaprezentowaliśmy też nową filmową biografię Andrzeja Seweryna „Jestem postacią fikcyjną”. Reżyser Arkadiusz Bartosiak towarzyszył wybitnemu aktorowi z kamerą przez cały rok. Ten rodzaj dokumentu nie jest przewidywalnym, pomnikowym filmem biograficznym, lecz raczej dynamicznym i niejednoznacznym portretem artysty. Po projekcji z Andrzejem Sewerynem o filmie, życiu i sztuce dyskutował Irek Grin. – Ważne jest, aby rozróżnić grę od udawania i fałszu. Sprowokowanie debaty na temat tego, co fikcyjne, a co prawdziwe, wydaje mi się bardzo ciekawe. Myślę, że w sztuce w ogóle nie ma fikcji – powiedział aktor.

Po dyskusji o odpowiedzialności za zbrodnie wojenne w Ukrainie zaprezentowaliśmy nagrodzony Oscarem wstrząsający film dokumentalny „20 dni w Mariupolu” w reżyserii Mstysława Czernowa. Jego bohaterem jest oblężone miasto. To rejestr rosyjskich zbrodni, zapis życia prawdziwych mieszkańców i mieszkanek.

Nieodłączną częścią Festiwalu Góry Literatury są koncerty. Było ich, jak większości wydarzeń podczas tej edycji, najwięcej w historii. Konkretnie 11 – tyle, ile festiwalowych dni. Główna scena muzyczna tradycyjnie zagościła na Zamku Sarny. Muzyka rozbrzmiała także we wnętrzach Miejskiego Ośrodka Kultury w Nowej Rudzie, Kłodzkiego Ośrodka Kultury, Galerii Ludwikowice w Ludwikowicach Kłodzkich oraz Centrum Nauki, Kultury i Sztuki Stara Kopalnia w Wałbrzychu. Istotnym kryterium, którym kierujemy się w doborze artystów muzycznych, jest warstwa tekstowa ich utworów. Wszak spotykamy się na festiwalu literackim – ważna jest dla nas nie tylko muzyka, ale i słowo.

Pasmo muzyczne otworzył koncert Vito Bambino na noworudzkim Rynku. To solowy projekt Mateusza Dopieralskiego, lidera zespołu Bitamina. Jako support wystąpił Wierszokleta, czyli Piotr Sibiński, który na co dzień również tworzy i koncertuje z zespołem Bitamina.

Zagrali Fisz Emade Tworzywo, czyli jeden z najważniejszych zespołów na polskim rynku fonograficznym. Ich ostatni album, „Ballady i protesty”, to mocny powrót do ich muzycznych korzeni, ale przede wszystkim to płyta sprzeciwu, pełna niezgody na infantylną, agresywną, czarno-białą politykę, na omijanie w życiu publicznym tak ważnych tematów, jak prawa człowieka czy zmiany klimatyczne. Gościnnie na scenie pojawił się poeta i prozaik Wojciech Bonowicz, który przyjechał do nas opowiadać o nowej książce.

Tłumy fanów przyciągnął Kortez, czyli Łukasz Federkiewicz, obdarzony głębokim i lekko szorstkim głosem, który śpiewa nieprzekombinowane piosenki o miłości i jej braku.

Łukasz „L.U.C.” Rostkowski, polski raper, kompozytor i producent muzyczny, wystąpił z towarzyszeniem orkiestry Rebel Babel Ensemble i porwał publikę do tańca. Artysta zdradził, że pracuje nad swoją debiutancką książką.

Koncert zagrała Katarzyna Groniec, wyjątkowa wokalistka i osobowość polskiej sceny muzycznej, której każdy występ to przejmujący spektakl.

Zaprosiliśmy legendę polskiej sceny niezależnej: Lecha Janerkę, który po 18-letniej przerwie wydawniczej nagrał album „Gipsowy odlew falsyfikatu”. Wybrzmiały zarówno koncertowe wersje utworów z najnowszej płyty, jak i świetnie znane piosenki. Poetyckie teksty w połączeniu z muzyczną wyobraźnią Lecha Janerki sprawiają, że trudno o bardziej odpowiednie miejsce na ten koncert niż scena muzyczna Festiwalu Góry Literatury.

Na naszym Festiwalu, w nastrojowej przestrzeni Galerii Ludwikowice, odbyła się premiera płyty „Zerwane rozmowy” tria: Agnieszka Wolny-Hamkało, Aleksandra Popławska i Piotr Damasiewicz. Wiersze Agnieszki Wolny-Hamkało zostały ułożone przez Aleksandrę Popławską w poruszającą opowieść o przemianie: najpierw chłodną, surową, w końcu intymną. Trąbka Piotra Damasiewicza rozwarstwia i scala kolejne wątki. Po koncercie z twórcami tekstów i muzyki rozmawiał Wojciech Bonowicz.

Wystąpił też u nas Pablopavo, czyli Paweł Sołtys – wokalista, radiowy DJ, autor tekstów piosenek i kompozytor, a jednocześnie znakomity pisarz, nagradzany zarówno za swoją muzykę, jak i prozę. Wraz z zespołem Ludziki zaprezentował materiał z najnowszej płyty „Lakuna”.

Także wrocławski zespół HURT zagrał piosenki z nowej płyty, „Festiwal bodźców”, prezentując wyraźnie dojrzały, bezczelnie wesoły nihilizm w tekstach Maćka Kurowickiego.

Na scenie muzycznej pojawił się duet Skalpel, który tworzą Marcin Cichy i Igor Pudło, znani z twórczego przetwarzania jazzowych sampli polskich i zagranicznych artystów lat 60. i 70.

Festiwal zamknął koncert z cyklu „Ørganek MTV Unplugged”, będący zwieńczeniem dekady działalności zespołu Adama Staszewskiego, Roberta Markiewicza, Tomasza Lewandowskiego i Tomasza Organka na polskiej scenie muzycznej. Muzycy zaprezentowali publiczności nowe, ciekawe i często zaskakujące aranżacje swoich utworów, bawiąc się w mieszanie różnych gatunków muzycznych.

Kolejną immanentną częścią Festiwalu Góry Literatury, akcentującą jego interdyscyplinarność, jest scena sztuk wizualnych. Zorganizowaliśmy szereg wystaw, wernisaży i performansów w takich miejscach, jak Zamek Sarny w Ścinawce Górnej, Ostoja Sztuki w Opolnicy, Impresja Art Resort w Dusznikach Zdroju, Galeria NOWA art space w Nowej Rudzie oraz Galeria Ludwikowice w Ludwikowicach Kłodzkich.

Ze znakomitym odbiorem spotkała się zbiorowa wystawa prac 21 twórczyń i twórców „Tytuł nadejdzie”. Do tej ekspozycji kuratorka Anna M. Kramm wybrała prace malarskie i rzeźbiarskie, wideoinstalacje i obiekty połączone ze współczesną narracją dźwiękową. Dzieła zaprezentowane w surowych wnętrzach Zamku Sarny korespondowały z „miejscem, czasem i komunikacją”. – Ich interakcja miała pobudzić wyobraźnię i odnieść się do indywidualnego wizualnego przeżycia odbiorcy, eksplorując przestrzeń, odwołując się do kulturowej matrycy w aspekcie historycznym, architektonicznym i topograficznym – komentuje Anna M. Kramm. – Dzieła pozostawiły ślady o charakterze pamięci palimpsestowej jedynie w wyobraźni, nie ingerując trwale w zastaną strukturę. Formuła „pokoi ekspozycji” miała przeprowadzić odbiorcę przez labirynt napięć i emocji wizualnych przypisanych metaforom – dodaje.

Na wystawie można było zobaczyć prace takich artystów, jak: Anna Bujak, Sonia Ruciak, Sylwia Mucha, Patrycja Mikołajczak, Jaga Hupało, Martha Mulawa, Anna Maria Kramm, Basia Trzybulska, Klaudia Magierowska, Tatiana Tokarczuk, Daniel Mikulski, Dominik Jan Gralak, Paweł Domański, Ryszard Bilan, Krzysztof Wałaszek, Andrzej Rafałowicz, Janusz Gilewicz, Paweł Konikiewicz, Marek Sienkiewicz oraz Tomasz Sikora.

W pierwszym dniu ekspozycji odbyło się oprowadzanie kuratorskie po wystawie „Tytuł nadejdzie”, w czasie którego zaprezentowane zostały sylwetki artystek i artystów biorących w niej udział. Widzowie poznali kontekst powstania dzieł i źródła inspiracji oraz techniki artystyczne zastosowane w wizualnych obiektach. Wydarzeniu towarzyszył także performans „Kruche piękno” w wykonaniu Jagi Hupało, stworzony z inspiracji wystawą „Wspaniałość rokoka. Miśnieńskie figurki porcelanowe Johanna Joachima Kändlera” w Zamku Królewskim na Wawelu.

Jaga Hupało objęła również opieką artystyczną wydarzenie interdyscyplinarne Akcji Silva Bonae Artis, które odbyło się w prowadzonej przez nią Ostoi Sztuki. Wystawę i prezentację „Pisane drzewem” stworzyli Tomasz Sikora, Renata Plaga, Bret Roberts i Jaga Hupało.

Wystawie „Tytuł nadejdzie” towarzyszyły prezentacja rzeźb oraz rysunków Wojciecha Siudmaka, jednego z czołowych przedstawicieli nurtu realizmu fantastycznego w sztuce. – Świat wyobraźni Wojciecha Siudmaka jest wsobny, a nurt, w którym artysta zanurzył się bez reszty, wymagający i pracochłonny. W twórczości rozpoznawalny styl, bogata symbolika przedstawienia oraz precyzja i detaliczność kreski przyciągają uwagę i zachwycają nawet nieprzygotowanych odbiorców sztuki – mówi kuratorka monograficznej wystawy, Dorota Pieńkos.

fot. Jerzy Wypych
fot. Jerzy Wypych

W równie surowym wnętrzu dawnego budynku produkcyjnego Spółdzielnia Pracy Rękodzieła Ludowego i Artystycznego „Splot” w Nowej Rudzie, gdzie dziś mieści się Galeria NOWA art space, pokazaliśmy prace malarki, graficzki i rysowniczki Mai Gajewskiej. Zaprezentowany na wystawie „ Polki – Polskie Jaskółki” wybór prac – obrazów olejnych połączonych instalacją z metalu – jest wyrazem rozważań artystki na temat aborcji. Wystawę uhonorowano srebrnym medalem w kategorii Mixed Media na XIII Biennale we Florencji w 2021 roku. Prace bezpośrednio nawiązywały do fali manifestacji, która przetoczyła się przez polskie miasta jesienią 2020, kiedy sejm RP zaostrzył przepisy dotyczące możliwości przerywania ciąży. Powrót do tematu nie jest przypadkowy: w ostatnich miesiącach debata dotycząca prawa do aborcji ponownie zagościła w przestrzeni publicznej. Obok prezentacji odbyły się wernisaż, oprowadzanie po wystawie oraz spotkanie autorskie Mai Gajewskiej.

Na wystawie zatytułowanej „Siostry” zaprezentowane zostało malarstwo Agnieszki Brzezińskiej, której twórczość obejmuje szerokie spektrum: od malarstwa abstrakcyjnego po figuratywne. Jej ostatnie prace koncentrują się na postaci kobiecej, a kolor odgrywa w nich równie istotną rolę jak forma. Artystka dąży do harmonii między postacią a kolorem, co osiąga poprzez intuicyjny wybór palety kolorów oraz eliminację zbędnych elementów kompozycyjnych. Jednym z najbardziej rozpoznawalnych elementów jej twórczości jest przedstawianie kobiet od tyłu, z naciskiem na ich plecy i charakterystyczne nakrycia głowy. Ta nietypowa perspektywa nadaje pracom Brzezińskiej niepowtarzalny charakter, zachęcając odbiorców do głębszej refleksji nad tożsamością i introspekcją postaci. Artystka podkreśla, że nie tyle postacie na jej obrazach są odwrócone od nas plecami, ile my stoimy za nimi – i w ten sposób zachęca do patrzenia przed siebie. Często przedstawiane w parach, postacie z cyklu „Siostry” symbolizują nie tylko tradycyjne relacje rodzinne, ale również lustrzane odbicie własnej osoby, ukazując głębię naszego wewnętrznego świata.

Po raz pierwszy włączyliśmy w program naszego Festiwalu przedstawienia teatralne. Zaproponowaliśmy naszej publiczności dwa spektakle.

Teatr THB wystawił na deskach Teatru Dramatycznego im. Jerzego Szaniawskiego w Wałbrzychu spektakl „E.E.” w reżyserii Doroty Nasiorowskiej-Wróblewskiej, na podstawie powieści Olgi Tokarczuk o tym samym tytule. Jej akcja dzieje się w 1908 roku we Wrocławiu, kiedy to 15-letnia Erna Eltzner zaczyna widzieć duchy. Mediumiczne zdolności dziewczyny budzą w świadkach niezwykłych wydarzeń ukryte pragnienia, skrywane tajemnice i tłumione lęki. Jednak nie ma pewności, czy to, czego doświadczają, dzieje się naprawdę. Psychologiczna powieść Noblistki stała się inspiracją do spektaklu, którego twórcy szukają odpowiedzi na pytania, gdzie przebiega granica między prawdą a wyobrażeniem, marzeniami a rzeczywistością i czy można nie wpaść w pułapkę, jaką stanowi niepowstrzymany pęd życia.

Teatr Nowy Proxima zaprezentował natomiast w Kłodzkim Ośrodku Kultury „Komediantkę”, spektakl będący literacką mieszanką Antoniego Czechowa („Kalchas” w tłumaczeniu Agnieszki Lubomiry Piotrowskiej), Thomasa Bernharda i krótkiej historii SPATiF-u – domu pijaństwa, domu zdrad i miłości, domu, w którym bawili się nasi najwięksi polscy aktorzy. Reżyser i autor scenariusza Piotr Sieklucki zwraca uwagę, że Czechow i Berhnard zbyt często przyglądali się kondycji teatru, by nie snuć opowieści o jego zatrważających historiach. Okazuje się, że mimo upływu czasu nie zmienia się nic; teatr pozostaje taką samą kolebką intryg jak dawniej. Teatr od kulis bywa fascynujący, ale bywa też przerażający. Jest mieszanką talentów i antytalentów, dziwaków, pozerów i ludzi nieustannie grających intelektualistów, popadających w zachwyt nad własną tępotą. Z tego można się już jedynie śmiać.

Fundamentalnymi wartościami wpisanymi w statut Fundacji Olgi Tokarczuk są rozszerzanie i pogłębianie świadomości społecznej w zakresie ochrony środowiska, działania na rzecz praw zwierząt oraz propagowanie nowoczesnych technologii zmierzających do ochrony środowiska. Nie tylko rozmawiamy na ten temat, ale podczas organizacji FGL staramy się wybierać i popularyzować proekologiczne rozwiązania.

Aby ograniczyć ślad węglowy i ułatwić poruszanie się po festiwalowych lokalizacjach, organizujemy i rekomendujemy gościom i gościniom bezpłatny transport zbiorowy, kursujący do najbardziej obleganych miejsc festiwalowych. W tym roku obserwowaliśmy wyraźny wzrost zainteresowania tym rozwiązaniem. Nasze autobusy jeździły pełne i łącznie przejechały około 2 tysięcy kilometrów. Zachęcamy również do korzystania z pociągów oraz komunikacji miejskiej między poszczególnymi miastami.

Staramy się też ograniczyć produkcję śmieci. Nie drukujemy biletów wstępu i nie wymagamy tego od uczestników. Nie używamy wyrobów z plastiku. Identyfikatory dla organizatorów, wolontariuszy, gości i mediów są kartonowe. Poza tym używamy papierowych toreb i teczek na dokumenty.

W festiwalowych miejscach działał sklepik, gdzie można było zakupić tegoroczne gadżety – 80 procent z nich zostało wykonanych z materiałów pozyskanych z recyklingu. Były wśród nich także koszulki z organicznej bawełny z grafiką zaprojektowaną przez Ewę Mańkowską, torby, notesy, parasolki czy wachlarze. Wybrane przedmioty wręczaliśmy naszym gościom i gościniom w pakietach powitalnych, wzbogaconych o miody pochodzące z lokalnej pasieki z Krajanowa.

Ani na terenie gastronomicznym Festiwalu, ani we własnych cateringach nie serwujemy mięsa; proponujemy dania wegetariańskie i wegańskie. Staramy się przy tym korzystać z produktów lokalnych i sezonowych.

Organizujemy jarmark lokalnego rękodzieła, wyrobów artystycznych i produktów spożywczych. Wszystkie produkty wytwarzane są w duchu ekodizajnu, z poszanowaniem roślin i zwierząt. W Nowej Rudzie zaprezentowali się wytwórcy, rzemieślnicy i rękodzielnicy z regionu. Można było obejrzeć i kupić między innymi ceramikę artystyczną, biżuterię haftowaną, frywolitkową i artystyczną, rzeźbę, wyroby wiklinowe, miedziorytnicze, filcowe, metaloplastyczne, odzież z ekologicznych tkanin konopnych, grafiki i plakaty, a także posmakować i nabyć regionalne sery, przetwory, miód i chleby oraz poznać dawne techniki czerpania i zdobienia papieru.

Organizacja tak szeroko zakrojonego przedsięwzięcia nie byłaby możliwa bez wsparcia i zaangażowania naszych partnerów i sponsorów, a była ich w tym roku również rekordowa liczba – ponad 80.

Festiwal zorganizowaliśmy wspólnie z następującymi samorządami: miasto Nowa Ruda, gmina wiejska Nowa Ruda, miasto Wałbrzych, Wrocław Miasto Spotkań, miasto Kłodzko, miasto Świdnica, województwo Dolny Śląsk, powiat kłodzki, Aglomeracja Wrocławska. Wsparły nas ponadto działające w tych miejscach instytucje: Wrocławski Dom Literatury, Stara Kopalnia Centrum Nauki i Sztuki w Wałbrzychu, Miejski Ośrodek Kultury w Nowej Rudzie, Kłodzki Ośrodek Kultury, Centrum Kultury Gminy Nowa Ruda w Ludwikowicach Kłodzkich, Miejska Biblioteka Publiczna im. Cypriana Kamila Norwida w Świdnicy, Miejska Biblioteka Publiczna w Nowej Rudzie, Teatr Dramatyczny im. Jerzego Szaniawskiego w Wałbrzychu, Muzeum Porcelany w Wałbrzychu, Wrocławskie Centrum Rozwoju Społecznego, Centrum Aktywności Lokalnej w Kłodzku, Akademia Sztuk Pięknych im. Eugeniusza Gepperta we Wrocławiu. Wsparcia udzielił także Wojewoda Dolnośląski.

Festiwalu Góry Literatury partnerowali w tym roku: Allianz Foundation, Firma Kruk, Firma ZPAS, Port Lotniczy Wrocław, Fundacja im. Heinricha Bölla, Wolny Kraj Saksonia, Wrocław Miasto Literatury UNESCO, Wydawnictwo Literackie, wydawnictwo Agora, wydawnictwo Agora dla dzieci, wydawnictwo Znak, wydawnictwo Znak Literanova, wydawnictwo Warstwy, wydawnictwo Marginesy, wydawnictwo W.A.B., wydawnictwo słowo/obraz terytoria, wydawnictwo Czarne, wydawnictwo Książkowe Klimaty, wydawnictwo Karakter, wydawnictwo LUNA, Firma Merida, Firma Macma, Firma Easy Gifts, Ewa i Krzysztof Foltowie, Firma FOSA, Zamek Sarny, SPEKTRUM Ośrodek Okulistyki Klinicznej, Centrum Łąkowa 1, Nowa Art Space, Akademickie Centrum Badań. Ex-centrum Olgi Tokarczuk, Akcja Tour de Konstytucja, Fundacja Aktywna Demokracja, STOLOVELASY Stowarzyszenie Proaktywnych Mieszkańców i Miłośników Gminy Radków, Firma TigerBus, Firma Smilebus Gorczyca, Fundacja Pałac Jedlinka, Miejska Biblioteka Publiczna im. Księcia Ludwika w Brzegu, Narodowe Centrum Kultury, Narodowy Program Rozwoju Czytelnictwa 2.0, Rozczytana Aglomeracja, „Notatnik Teatralny”, „Notatnik Literacki”, Ostoja Sztuki Jaga Hupało, Księgarnia Tajne Komplety, Teatr Nowy Proxima, Teatr THB, portal niebinarnosc.pl, Queerpol, Drukarnia Smaku, Cashflow Group, Salon Red to Kill.

Festiwal Tłumaczy Olgi Tokarczuk otrzymał wsparcie od Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, województwa Dolny Śląsk, Instytutu Polskiego w Tbilisi, Litewskiego Instytutu Kultury oraz Rumuńskiego Instytutu Kultury, natomiast pasmo czeskie „Literatura bez granic” – z Programu Interreg Czechy–Polska dofinansowanego przez Unię Europejską.

Kontakt dla mediów

Dorota Oczak-Stach 
e-mail: dorota.oczak@fundacjaolgitokarczuk.org

Partnerzy Festiwalu Góry Literatury

Partnerzy Festiwalu Tłumaczy Olgi Tokarczuk

 

Partnerzy pasma czeskiego

Interreg svg Interreg svg