Literra to cykl czterech uniwersyteckich warsztatów translatorskich i czterech otwartych spotkań autorskich polskich twórczyń i twórców literatury oraz tłumaczy i tłumaczek na języki: francuski, niemiecki, hiszpański i niderlandzki w Paryżu, Berlinie, Madrycie i Amsterdamie.
Literra – promocja kultury polskiej za granicą
„Litera” to po łacinie zarówno znak graficzny, jak i zbiór całej twórczości literackiej. „Terra” to ziemia, wspólny dom wszystkich ludzi i tworzonej przez nich kultury. Literatura jest tej kultury istotnym i szczególnym przejawem – dialogicznym, a zarazem autorefleksyjnym. Ta specjalna właściwość objawia się w wielu wymiarach: indywidualnej ekspresji osoby piszącej i równie indywidualnej recepcji czytelniczej, poprzez wydźwięk i wpływ literatury na społeczeństwa danego obszaru językowego, dialogu międzykulturowym i kształtowaniu procesów rozgrywających się na poziomie geopolitycznym.
Dlatego tak istotna jest dbałość o wzajemne przenikanie się literatur z odrębnych choć często sąsiadujących ze sobą obszarów językowych, umożliwienie dialogu pomiędzy twórcami i twórczyniami i czytelnikami oraz czytelniczkami, zaistnienie dzieł powstałych w różnych kręgach kulturowych w ogólnoświatowym obiegu literackim. Dbałość ta przejawia się nie tylko w promowaniu samych dzieł literackich za granicą, ale w równie istotnym stopniu we wspieraniu osób zdolnych do wykonywania tak specyficznej działalności ludzkiej, jaką stanowi przekład, w szczególności zaś przekład literacki, który zawiera aspekty nie tylko językowe i kulturowe, lecz także artystyczne, społeczne i polityczne.
Przekład literacki wymaga nie tylko zaawansowanych kompetencji językowo-kulturowych, wrażliwości artystycznej, wiedzy i rygorystycznego przestrzegania zasad, dzięki którym dzieło powstałe w języku odmiennym od oryginału można traktować jako tożsame z oryginałem, lecz także szeregu innych zwyczajowo podejmowanych przez tłumaczki i tłumaczy działań służących popularyzacji samego dzieła, często torujących autorowi czy autorce drogę w nowym, obcym ekosystemie wydawniczo-czytelniczym, a także w znaczący sposób promujących kulturę i literaturę całego kraju, z którego pochodzi oryginalne dzieło. Duży niepokój powinna w tym kontekście budzić postępująca tendencja do eliminowania odrębnych wydziałów filologii polskiej na zagranicznych uniwersytetach i grupowania języków w ramach coraz gorzej finansowanych „slawistyk”, często kosztem jakości kształcenia przyszłych specjalistów i specjalistek. Równie niepokojąca jest zmiana sytuacji tłumaczy i tłumaczek literatury, do niedawna w znakomitej większości łączących działalność przekładową z pracą na etacie, zazwyczaj na uczelniach wyższych, a obecnie często pozostających bez jakiegokolwiek stabilnego zatrudnienia. Bezpośredni, pogłębiony kontakt z praktykami przekładu w ramach naszego projektu, zarówno podczas warsztatów, jak i spotkań autorskich, pozwoli na – poza innymi korzyściami – próbę diagnozy stanu rzeczy, a na tej podstawie na postawienie tez dotyczących jego konsekwencji – naszym zdaniem potencjalnie tragicznych.
Cele projektu
Celem naszego projektu jest podnoszenie kompetencji przyszłych tłumaczy literatury polskiej na języki obce oraz promocja ważnych rodzimych zjawisk literackich poprzez organizację warsztatów dla studentów filologii polskiej uniwersytetów w Paryżu, Berlinie, Madrycie i Amsterdamie i otwartych spotkań autorskich w tych miastach.
Twórcy podzielą się refleksjami ze współpracy, odsłonią tajniki tłumaczenia literatury pięknej na przykładzie wspólnej pracy nad książką i jej przekładem. Równoważnym elementem będą otwarte spotkania autorskie w rozpoznawalnych centrach kultury, z udziałem osób autorskich i tłumaczy prowadzących warsztaty. Synergia działań rozwijających umiejętności i inspirujących do podjęcia się tłumaczeń literatury polskiej z równoczesną promocją jest innowacyjną i koherentną aktywnością na rzecz zwiększania zainteresowania polską literaturą.
Warsztaty translatorskie i spotkania autorskie
Warsztaty translatorskie mają na celu dotarcie do osób, które stoją przed wyborem zawodu i z racji zainteresowań oraz nabytych umiejętności językowych rozważają bądź chciałyby rozważyć karierę tłumacza literatury pięknej.
Dla przyszłych filologów i filolożek polskich rozmowa wybitnych autorów i autorek z tłumaczami i tłumaczkami ich dzieł jest otwierająca i inspirująca choćby poprzez uświadomienie im bogactwa znaczeń i złożoności polskiego języka literackiego. Chcemy pogłębić zainteresowanie polską literaturą poprzez podnoszenie kompetencji i inspirowanie młodszych osób podczas warsztatów oraz popularyzować kulturę polską podczas otwartych spotkań z pisarzami i pisarkami za granicami naszego kraju.
Dialog pomiędzy zaproszonymi twórcami i twórczyniami będzie odbywał się w formule, umożliwiającej rozszerzenie dialogu do debaty, co da uczestnikom szansę zarówno pogłębienia ich indywidualnej wiedzy o polskiej literaturze i wrażliwości językowej, zadanie nurtujących ich pytań, jak i wzajemne poznanie się i usieciowienie środowisk polonistycznych w danym mieście i kraju.
Paryska odsłona Literry – Mikołaj Grynberg i Margot Carlier
Warsztaty translatorskie dla studentów i studentek filologii polskich oraz wszystkich zainteresowanych tematyką przekładu z języka polskiego rozpoczniemy w marcu 2025 roku na Sorbonie.
Warsztaty poprowadzą Mikołaj Grynberg i jego francuska tłumaczka Margot Carlier. Zasady współpracy, specyfika pracy, wyzwania stojące przed tłumaczką, szczególne okoliczności kulturowo-społeczne oraz konteksty przekładu zostaną omówione na przykładzie książki „Rejwach” (franc. „Je voudrais leur demander pardon, mais ils ne sont plus làĺ”) Mikołaja Grynberga, która została opublikowana we Francji przez wydawnictwo Actes Sud.
„Rejwach”, który będzie przedmiotem analizy, dialogu i debaty podczas inaugurującego cykl warsztatu i spotkania autorskiego w Paryżu, jest zbiorem kilkudziesięciu tekstów, które składają się na przejmującą, wielopłaszczyznową opowieść o żydowskim i polskim losie w kontekście drugiego i trzeciego pokolenia po Holokauście. Te „małe przenikliwe prozy” oprócz walorów czysto literackich mają także istotną wartość kulturoznawczą i tożsamościową.
Spotkanie autorskie będzie miało miejsce w Księgarni Polskiej (Librairie polonaise de Paris) legendarnym miejscu służącym promocji literatury ze specjalnym uwzględnieniem twórców i twórczyń z Polski.
Księgarnia Polska w Paryżu to pierwsza księgarnia polska na obczyźnie, mająca bogatą, ponad 190-letnią historię. Założona przez Eustachego Januszkiewicza wczesną jesienią 1833 roku w czasie Wielkiej Emigracji po powstaniu listopadowym, stanowiła polski ośrodek kulturalny i inteligencki. Punkt przy bulwarze Saint-Germain 123 wciąż cieszy się popularnością, pomaga kultywować tradycje i polsko-francuskie relację. Rocznie odbywa się tam około 20 wydarzeń: spotkania autorskie, prezentacje książek, wystawy, warsztaty i konferencje. Księgarnia Polska w Paryżu gościła m.in. Joannę Kuciel-Frydryszak, Jakuba Żulczyka, Agnieszkę Szpilę czy Georgiego Gospodinowa.
Inauguracja Literry w marcu jest dla nas szczególnie ważna, gdyż w tym czasie Olga Tokarczuk odbierze na Uniwersytecie Sorbońskim tytuł doktor honoris causa.
Literra w Berlinie, Madrycie i Amsterdamie
Na przełomie maja i czerwca, w zależności od planów zajęć uniwersyteckich, warsztaty translatorskie na Uniwersytecie Humboldtów w Berlinie poprowadzą Karolina Kuszyk i jej tłumacz Bernhard Hartmann. Podstawą zajęć będzie książka Kuszyk „Poniemieckie” (niem. „In den Häusern der anderen”), która ukazała się w Niemczech w wydawnictwie Christoph Links Verlag.
W Berlinie Karolina Kuszyk i tłumacz Bernhard Hartmann spotkają się z niemiecką publicznością w Grimm Zentrum przy ul. Geschwister-Scholl-Straße 1/3. To biblioteka należąca do struktur Uniwersytetu Humboldtów, najstarszej uczelni w Berlinie. Została otwarta w 2009 roku i jest jednym z najbardziej prestiżowych adresów literackich w Berlinie.
Z kolei na przełomie września i października udamy się do Madrytu, gdzie warsztaty poprowadzą Małgorzata Lebda oraz jej duet tłumaczy – Abel Murcia Soriano i Katarzyna Mołoniewicz. Porozmawiają oni ze studentami o książce „Łakome” (hiszp. „Insaciable”), która ukazała się w Hiszpanii nakładem wydawnictwa Temporal.
Warsztaty oraz spotkanie autorskie odbędą się w Círculo de Bellas Artes de Madrid, jednej z najważniejszych europejskich prywatnych instytucji non-profit zajmujących się tworzeniem i upowszechnianiem kultury. Círculo jest znane z otwartości względem innowacyjnych nurtów artystycznych – to przestrzeń, w której rozwijane są nowe podejścia do sztuk plastycznych, literatury i nauk ścisłych, filozofii, kina i sztuk scenicznych. Sztuka w rozumieniu madryckiej instytucji pełni rolę schronienia przed hałasem czynionym przez osoby krzyczące najwięcej i najgłośniej.
Budynek Círculo de Bellas Artes de Madrid, zaprojektowany przez Antonia Palaciosa, wybudowano w samym sercu Madrytu w 1927 roku. Podczas niemalże 100-letniej tradycji zorganizowano w nim tysiące wydarzeń kulturalnych: wystawy, konferencje, pokazy filmowe, spotkania autorskie, warsztaty, seminaria, wykłady, spektakle teatralne, koncerty. Instytucję tę rocznie odwiedza ponad 400 000 osób. Círculo de Bellas Artes sponsoruje nagrodę Medalla de Oro za decydujący wpływ na odnowę sztuki współczesnej. Laureaci tej nagrody to m.in.: Martín Chirino, Alicia Alonso, Antonio Gamoneda, Carmen Martín Gaite, Jean Baudrillard, María Corral, Eduardo Galeano, Teresa Berganza, Slavoj Žižek czy John Berger.
Projekt zakończymy w listopadzie 2025 roku na Uniwersytecie Amsterdamskim, w Instytucie Studiów Europejskich na Wydziale Humanistycznym, gdzie Urszula Honek i jej tłumaczka Charlotte Pothuizen przeprowadzą warsztat na przykładzie swojej współpracy przy „Białych nocach” (nid. „Witte nachten” [tytuł roboczy]) Honek. Książka ukaże się po niderlandzku późną jesienią przyszłego roku w wydawnictwie De Bezige Bij.
Urszula Honek wraz z tłumaczką Charlotte Pothuizen zaprezentują się holenderskim czytelnikom w SPUI25, działającej od 2007 roku instytucji kulturalno-akademickiej położonej w sercu Amsterdamu. Placówka ta organizuje spotkania autorskie, prezentacje książek, gale wręczenia nagród, wykłady i zajęcia edukacyjne. SPUI25 kieruje swoje działania nie tylko dla środowisk artystycznych, lecz także naukowych czy aktywistycznych. Rocznie odbywa się tutaj ok. 300 wydarzeń interdyscyplinarnych: spotkania autorskie, debaty, sympozja, seminaria i warsztaty czy wystawy i wiele innych. W instytucji gościli m.in.: Olga Tokarczuk, Judith Butler, Richard Powers, Marie-Hélène Lafon, Karol Lesman, Agustín Fernández Mall, Alicja Gęścińska, Maarten Asscher, Margot Dijkgraaf, Marita Mathijsen, Peter-Paul Verbeek, Nadia de Vries, Micha Hamel, Roos van Rijswijk.
Partnerzy projektu
Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego
pochodzących z Funduszu Promocji Kultury.
